آیین اختتامیۀ نخستین کنگرۀ ملی «پژوهش پاک» ظهر امروز چهارشنبه هفتم آذرماه در تالار فردوسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید چمران اهواز، برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این آیین، بیانیه پایانی کنفرانس از سوی دکتر منصور کوهی‌رستمی، رئیس کتابخانه، مرکز اطلاع‌رسانی و اسناد دانشگاه قرائت شد، که در این بیانیه آمده است:
اکنون که به فضل الهی، اولین کنگرۀ بین‌المللی «پژوهش پاک» به میزبانی دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار و به انتهاء رسیده است، خود را متعهد به توجه، پیگیری و اجرای مفاد ذیل دانسته و متن حاضر را به‌عنوان بیانیۀ پایانی کنگره اعلام می‌نماییم.
تلاش ما بر این بود که در این فرصت دو روزه برگزاری کنگره، جمعیتی حداکثری و با تنوع بالا از ذی‌نفعان پژوهش در کشور از جمله نهادهای سیاست‌گذاری اخلاق در پژوهش، اساتیدی که راهنمایی، تربیت و سرپرستی پژوهش‌های دانشجویان را به‌عهده دارند، دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در حال یا در شرف انجام پایا‌نامه‌های خود هستند، کارشناسان و معاونین پژوهشی و اعضای کارگروه‌های اخلاق و حتی دانشجویان کارشناسی که ممکن است قصد انجام پژوهش داشته باشند را گردهم بیاوریم و آخرین دستاوردهای محققان و مسئولان مربوطه را در محیطی صمیمانه با هم به اشتراک بگذاریم.
در این رویداد دو روزه که در روزهای 6 و 7 آذرماه در دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار شد، اساسی‌ترین موضوعات و چالش‌های مربوط به پژوهش درست‌کارانه و اصیل مورد بحث و بررسی قرارگرفت از جمله: هوش مصنوعی و چالش‌های مربوط به استفاده از مدل‌های بزرگ زبانی در طراحی، اجرا و گزارش پژوهش؛ الزامات اخلاقی در زیست‌بوم فناوری کشور؛ سیاست‌گذاری‌های آموزش عالی در حوزۀ اخلاق در پژوهش؛ سازوکارهای ملی برای ارتقای پژوهش عاری از بدرفتاری؛ مسئولیت نشریات معتبر؛ بررسی اعلامیه‌های بین‌المللی در خصوص استفاده از هوش مصنوعی در تالیفات علمی؛ عوامل و زمینه‌های سوءرفتارهای پژوهشی در پژوهش‌ها ازجمله تحقیقات زیست پزشکی؛ نقش مدیریت داده‌ها در ترویج درستکاری پژوهشی؛ و بالاخره نقش ویژگی‌های شخصیتی در بروز یا عدم بروز بدرفتاری‌های پژوهشی.
شرکت‌کنندگان دراین کنگرۀ باشکوه، با اذعان به اینکه درستکاری و صداقت، اصلی انکار‌ناپذیر در پژوهش است، اعتقاد دارند که همۀ اعضای دانشگاه باید به روش‌های درست‌کارانه پژوهشی پایبند باشند و نباید در تخلفات پژوهشی مانند سرقت علمی، جعل، تحریف یا استفاده غیرمجاز از داده‌ها، انتساب نادرست نویسندگی، یا پنهان کردن تعارض منافع احتمالی و غیره شرکت کنند و بر این باورندکه محققین و پژوهشگران در دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی باید قوانین و معیارهای درستکاری پژوهشی را رعایت کرده و در ارتقا و ترویج این اصول بکوشند که این کار مستلزم وضع سیاست های شفاف جهت ارتقای فرهنگ درستکاری پژوهشی، آموزش و بازآموزی پژوهشگران، و روش‌های قدرتمند مدیریتی است که هم اطلاع‌رسانی و کاربرد اصول را مدیریت کند و هم موارد انحراف و نقض آن قوانین را به‌موقع شناسایی و پیشگیری نماید. لذا شرکت‌کنندگان در این کنگره خواستار توجه جدی و فراهم آوردن زمینه‌های اجرایی مناسب برای تحقق این هدف در قالب پیشنهادات زیر هستند.
1. وضع سیاست‌ها و قوانین: وضع سیاست‌ها و قوانینی در خصوص استفاده از هوش‌مصنوعی همگام با قوانین بین‌المللی
2. نقش دوگانۀ فناوری: فناوری، از جمله هوش مصنوعی، نقشی دوگانه در پژوهش دارد: از یک سو می‌تواند بهره‌وری و نوآوری را افزایش دهد و از سوی دیگر خطراتی از جمله تسهیل سرقت علمی، تولید خودکار مقالات و جعل داده‌ها ایجاد می‌کند. پژوهشگران باید از فناوری به شکل مسئولانه استفاده کنند و نهادها باید سیاست‌هایی برای مقابله با سوءاستفاده تدوین کنند.
3. آموزش جامع در زمینه اخلاق پژوهشی: اهمیت به ارتقا و به‌روزرسانی دانش اساتید، مربیان و دانشجویان از بدرفتاری‌های پژوهشی، راهکارهای مقابله با بدرفتاری‌ها و چگونگی استفاده از هوش مصنوعی در تکالیف و پروژه‌های دانشجویان. پیشنهاد می‌شود سمینارهای مستمری تحت این عنوان برگزار شود و اساتید پس از گذراندن این سمینارها اجازه یابند راهنمایی پایان‌نامه‌های دانشجویان را به‌عهده بگیرند.
4. ترویج شفافیت و پاسخگویی: شفافیت در روش‌های پژوهشی، فرآیندهای داوری و اشتراک داده‌ها می‌تواند رفتارهای غیراخلاقی را کاهش دهد. نشریات، سازمان‌های تأمین مالی و نهادها باید شیوه‌هایی مانند مخازن داده‌های دسترسی آزاد و افشای تعارضات منافع را الزامی کنند.
5. تشویق گزارش‌دهی تخلفات: گزارش‌دهندگان نقش مهمی در افشای تخلفات ایفا می‌کنند. نهادها باید سیستم‌هایی برای حمایت و حفاظت از افرادی که رفتارهای غیراخلاقی را گزارش می‌دهند ایجاد کنند، در عین حال محرمانگی و تحقیقات بی‌طرفانه را تضمین کنند. لزوم معرفی درگاهی برای ثبت و پیگیری گزارش تخلفات پژوهشی در پرتال دانشگاه‌ها، به‌گونه‌ای که تخلفات مستقیما به کمیته‌های اخلاق پژوهش ارائه شوند.
6. اعلام و روزآمدسازی تخلفات پژوهشی اثبات شده و تنبیهات اعمال شده (با یا حتی بدون ذکرنام شخص/اشخاص خاطی) در دانشگاه
7. اتخاذ رویکردهای غیرتنبیهی، آموزشی و پیشگیرانه در مورد بدرفتاری‌های پژوهش به‌جای رویکردهای صرفا تنبیهی.
8. از صدا و سیمای جمهوری اسلامی و وزارت آموزش و پرورش و دیگر رسانه‌های تأثیرگذار انتظار می‌رود آموزش و ترویج درستکاری پژوهشی را از اولویت‌های خود قراردهند و با نگاهی علمی و استفاده بهینه از منابع آموزشی، چالش‌ها و تهدیدها را مورد بازبینی قرار دهند. ما اعتقاد داریم که زمان آموزش درستکاری پژوهشی و مکان آن دوران تحصیلات تکمیلی و دانشگاه نیست، بلکه دوران تحصیل ابتدایی و یا متوسطه و در مدارس و دبیرستان‌ها است.
9. روزآمدسازی قوانین و سیاست‌های مربوط به بدرفتاری پژوهشی: اکنون که بیش از هفت‌سال از تصویب لایحۀ پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی می‌گذرد، انتظار می‌رود وزارتین علوم تحقیقات و فناوری و بهداشت تبیین اندیشمندانه سیاست‌هایی برای چگونگی استفاده از هوش مصنوعی، چت جی. پی. تی و سایر بات‌های مورد استفاده در تهیه و انتشار آثار علمی را سرلوحه کارخود قرار دهند و موجبات ارتقای اطمینان‌پذیری نتایج تحقیقات و کاهش دغدغه‌های فکری اساتید و پژوهشگران را فراهم کنند.
10. تغییر فرهنگ در محیط‌های پژوهشی: فرهنگ آکادمیک باید شیوه‌های اخلاقی را تشویق کرده و فشار برای انتشار به هر قیمتی را کاهش دهد. نهادها باید از معیارهایی مانند تعداد انتشارات فراتر رفته و بر کیفیت، تأثیر و درستکاری تأکید کنند.
نتیجه‌گیری
در خاتمه، شرکت‌کنندگان در این کنگره ارزشمند ملی، ضمن تقدیر و تشکر از بانیان، حامیان، و سیاست‌گذاران محترمی که دغدغه‌مند درستکاری و صداقت پژوهشی در کشور هستند امیدواری خود را برای تدوین و اجرای سیاست‌های مرتبط با ارتقای پژوهش درست‌کارانه در کشور اعلام می‌دارند. مقابله با تخلفات علمی نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل آموزش، فناوری، سیاست‌های نهادی و تغییر فرهنگی باشد. نتایج این کنفرانس تعهد ما را برای ترویج فرهنگی مبتنی بر درستکاری و اعتماد در دانشگاه‌ها تأیید می‌کند. ما از تمامی ذی‌نفعان می‌خواهیم تا به‌صورت مشترک تلاش کنند تا جستجوی دانش به‌عنوان یک هدف والا و اخلاقی باقی بماند.
در ادامه به استحضار شرکت‌کنندگان حاضر در همایش می‌رساند که با توجه به برگزاری موفق این همایش، دومین همایش پژوهش پاک در سال 1404 به صورت بین‌المللی در دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار خواهد شد.