یادداشتی به قلم دکتر بوداقی: پژوهش، فناوری و اثربخشی اجتماعی

امروزه پژوهش نقش کلیدی در توسعه همه‌جانبه کشورها دارد. در نظام دانشگاهی، با گذار از دانشگاه‌های نسل اول به نسل چهارم مفاهیمی چون «کیفیت پژوهش»، «پیوند علم، جامعه و صنعت»، «کاربردی کردن دانش و بیرونی‌سازی» آن بیش ‌از پیش توجه اندیشمندان و متولیان امر را به خود معطوف کرده است؛ به‌طوری‌که در مدل‌های دانش‌آفرینی بر ماهیت اجتماعی دانش و فرایندی بودن آن تأکید شده است.

در این راستا «نوناکا» و «تاکاچی» بر این باوراند که دانش‌آفرینی پدیده‌ی جمعی بوده و محصول تعامل پویای دانش خصوصی و عمومی است. در نظر آنان، جامعه‌پذیری، بیرونی‌سازی، ترکیب و درونی‌سازی از مؤلفه‌های کلیدی دانش‌آفرینی است. در مدل دانش‌آفرینی، بیرونی‌سازی یعنی تبدیل دانش خصوصی به عمومی از طریق انتشار یافته‌ها. اشتراک‌گذاری یافته‌های علمی در شبکه‌های علمی و... مهم‌ترین مرحله در دانش‌آفرینی است. در این مرحله در راستای مسئولیت‌پذیری و تقویت اثرگذاری علمی و اجتماعی ایده‌ها و یافته‌های کنشگران دانشگاهی در اختیار عموم قرار می‌گیرد. انتشاریافته‌های علمی در ژورنال‌ها، سخنرانی در کنفرانس‌ها و سمینارها و... به تقویت این مرحله کمک می‌کند.

یکی دیگر از مدل‌های برجسته در این حوزه مدل استراتژی دانش‌آفرینی سازمانی است که در این مدل نیز بر اهمیت استراتژی‌های اکتشاف، ترکیب، کارآفرینی و استراتژی بهره‌برداری تأکید شده است.

 با توجه به موارد فوق می‌توان اذعان نمود که امروزه نه‌تنها در میدان علمی بلکه در صنعت و جامعه نیز بهره‌برداری و استفاده کاربردی از دانش رمز موفقیت سازمان‌ها و کنشگران اجتماعی است. کاربردی کردن دانش و تقویت مهارت کنشگران اجتماعی در این زمینه ضمن تقویت نظام دانشگاهی و اثرگذاری همه‌جانبه آن به پیوند علم و جامعه کمک می‌کند.

به نظر می‌رسد حمایت همه‌جانبه از شبکه و اجتماع علمی، عبور از مسائل معیشتی، استقلال حرفه‌ای، ایجاد تقاضا و بارش علم از دانشگاه به جامعه و صنعت، استفاده مؤثر از یافته‌های علمی دانشگاهیان (مصرف علم) و لحاظ کردن آن در تصمیم‌گیری‌ها، تضمین‌کننده اثربخشی اجتماعی کنشگران دانشگاهی است.

نظام دانشگاهی بیش از هر زمانی به پژوهشگران مردم مدار نیاز دارد که در انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی به منافع عمومی، رنج‌ها، اولویت‌ها و مسائل جامعه توجه نمایند. حضور دانشگاهیان در رسانه‌ها، مصاحبه با خبرگزاری‌ها، سخنرانی برای عموم مردم در رشته‌های مرتبط ... مصادیقی از این امر است.

اساساً اثرگذاری اجتماعی پژوهشگران محصول کاربرد علم در حل مسائل مختلف جامعه است. این اثرگذاری زمانی به حداکثر می‌رسد که کنشگران دانشگاهی به منافع عمومی، کاربرد علم در گره‌گشایی از مسائل جامعه توجه نموده و یافته‌های آنان بیشتر در شبکه‌های علمی منعکس شود. می‌توان گفت که تعداد استنادها، به اشتراک‌گذاری یافته‌ها، تأثیر پژوهش در سیاست‌گذاری‌ها و... از مؤلفه‌های سنجش اثرگذاری اجتماعی پژوهشگران است.

در پایان باید گفت توانمندسازی چند سطحی کنشگران دانشگاهی، استفاده از یافته‌های علمی، تقویت نگرش فرآیندی و تواناساز به پژوهش در دستگاه‌های اجرایی، بهبود شبکه تعاملات علمی، حمایت همه‌جانبه از شبکه‌ی علمی، تقاضامحورکردن فعالیت‌های علمی و... می‌تواند در بهبود مؤلفه‌های اثرگذاری اجتماعی مؤثر باشد.