یادداشتی به قلم دکتر بابک مختاری: رونق تولید کدام صنعت؟

دکتر بابک مختاری عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز به مناسبت هفته پژوهش و فناوری در یادداشتی با موضوع "پژوهش، فناوری و رونق تولید" به زوایای مختلف این موضوع پرداخت.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در متن این یادداشت آمده است:

انقلاب های صنعتی اول تا سوم  به نوعی نماینده ایجاد تحولی عظیم در زندگی اجتماعی بشر بوده اند. با بروز این تحولات زندگی انسان که تا پیش از آن صرفا بر کشاورزی به عنوان شیوه تولید متمرکز شده بود به تولید کارخانه ای تغییر پیدا کرد و با ظهور تولیدات مکانیکی مردم از روستاها به شهرها مهاجرت کردند. با کشف برق و سیستم های تولید انبوه شده و انقلاب دیجیتالی متعاقب آن سبک زندگی و شیوه تولید انسان با آنچه در 3 هزار سال پیش از آن بود؛ کاملا متفاوت شد.

در اواخر قرن 20 میلادی، بشر وارد دوره جدیدی از انقلاب های صنعتی تحت عنوان انقلاب صنعتی چهارم شده که با ایجاد تحولی بزرگ در سبک زندگی او همراه بوده است. در این  دوره، فناوری های دیجیتال، فیزیکی و بیولوژیکی نه تنها به سطح چشمگیری از توسعه رسیده اند بلکه به قابلیت کاربرد همگرا و هم افزایانه نیز دست یافته اند. این سه عامل در واقع به عنوان عمده ترین محرک های انقلاب صنعتی چهارم شناخته می شوند.

مهمترین فناوری های این دوره را می توان ابزار هوشمند، مواد جدید، ربات های هوشمند یادگیرنده، فرآیندهای تولیدی نوین (به ویژه چاپگرهای سه بعدی که به تولید افزایشی موسوم است) و طیف بسیار گسترده ای از خدمات مبتنی بر شبکه جهانی اینترنت نام برد.

 در حالی که کارخانه گذشته مبتنی بر  بی نهایت محصولات همسان و بدون تنوع خاص بودند، اما کارخانه های آینده قادر به تولید تعداد انبوه و در عین حال بر اساس سلیقه مشتری و به طور سفارشی هستند.

در کارخانه آینده، امکان طراحی کامپیوتری محصول و چاپ آن توسط چاپگرهای سه بعدی و تنها با چند کلیک ساده وجود دارد. چاپگرهای سه بعدی این قابلیت را دارند که بدون دخالت انسان محصولاتی از سمعک گرفته تا اجزای فوق پیشرفته جت های جنگی را تولید کنند محصولاتی که معمولا فرآیند تولید آن ها برای کارخانه های سنتی بسیار پیچیده است.

 این نوآوری فوق العاده برای بشر این امکان را فراهم می آورد تا در هر زمان و هر مکان از گاراژ خانه ای در آمریکا تا روستایی دورافتاده در آفریقا قادر به ساخت اشیای مورد نیاز خود باشد.

از دیگر نوآوری های این دوره از انقلاب صنعتی می توان به استفاده از مواد سبک تر، مقاوم تر و با دوام بیشتر نسبت به قبل اشاره نمود. در تولید محصولات متنوع از هواپیما گرفته تا دوچرخه های کوهستانی، فیبرهای کربن جایگزین فولاد و آلومینیوم شده اند. فناوری های جدید به مهندسان این امکان را داد تا اشیا را به هر شکل و اندازه ای تولید کنند.

تولید مواد خود ترمیم شونده، خود تمییز شونده و... که به واسطه فناوری نانو امکانپذیر شده است از دیگر ویژگی های تولید در انقلاب چهام صنعتی است که با بالا بردن دوام محصول از هزینه های تعمیر و نگه داری به شدت می کاهد و تجربه ای بسیار خوشایند برای استفاده کننده محصول نهایی به همراه می آورد.

ورود ربات های هوشمند و سایر ماشین های هوشمند یادگیرنده، ضمن کاهش خطاهای انسانی حوزه تولید به اندازه قابل توجهی هزینه های این حوزه را کاهش خواهد داد. ربات هایی که احتیاج به حقوق، افزایش حقوق سالیانه، مرخصی و استراحت ندارند و برای این موارد اعتصاب نمی کنند قطعا بازدهی تولیدشان بیشتر خواهد بود.

انقلاب صنعتی چهارم نه تنها شیوه تولید محصول را تحت تاثیر قرار داد بلکه در جغرافیای تولید نیز تغییرات گسترده ای به وجود می آورد. اگر در گذشته برای صرفه جویی بیشتر در هزینه های نیروی کار، تولید برندهای معتبر در کشورهای با میزان دستمزد پایین نیروی کار انجام می شد اما به تدریج با تحولاتی نتیجه آن کمرنگ شدن نقش نیروی انسانی در فرآیند تولید است؛ پدیده برون سپاری تولید محصول توجیه مناسبی نخواهد داشد و صاحبان این برندها به تولید در سرزمین اصلی توجه بیشتری خواهند داشت.

از سوی دیگر با توجه به سفارشی و شخصی سازی تولید در دوران جدید، شرکت هایی ترجیح می دهند به مشتریان خود نزدیک تر بوده تا بتوانند به تغییرات در تقاضای مصرف کننده با سرعت بیشتری پاسخگو باشند.

همان طور که کارخانه های بافندگی و ریسندگی ، دستگاه های دستی نساجی را از دور خارج کردند؛ شیوه جدید تولید بسیاری از کارخانه ها و مشاغل فعلی را در یک بازه زمانی میان مدت از دور خارج خواهد کرد.

به نظر می رسد که اغلب مشاغل نه در کارخانه ها بلکه در دفاتری خواهد بود که مملو از طراحان، مهندسین، متخصصین حوزه فنآوری اطلاعات، کارشناسان پشتیبانی، کارمندان بازاریابی و سایر متخصصان خواهد بود. مشاغل تولیدی آینده نیازمند داشتن مهارت های بیشتری خواهند بود و هر شغلی که توسط ماشین های هوشمند و ربات ها قابل یادگیری باشد از بین خواهد رفت.

لذا متولیان حوزه های آموزش، پژوهش، فناوری و صنعت می بایست خود را برای همگام شدن با این تحولات بزرگ آماده کنند کوتاهی در این زمینه جامعه را با انبوه کارخانه های ورشکسته و دانش آموختگان بیکار مواجه خواهد کرد. با توجه به آنچه گفته شد باید دید دانشگاه به عنوان سیستم پردازنده مرکزی جوامع انسانی آیا همچنان به مسیر گذشته خود که تولید نیروی تحصیلکرده بود وفادار می ماند یا اینکه همگام با تحولات نوین جوامع بشری، به تعریف چشم انداز و ماموریت های جدید و همچنین تجدید ساختار خود با توجه به نیازهای روز خواهد پرداخت.