یادداشتی از مرضیه شهریاری؛ نگاهی جامعه شناختی به ویروس کووید 19 و امکان­های پیش رو

مرضیه شهریاری مدرس گروه جامعه شناسی و عضو هسته‌ی اقتصادی و اجتماعی ستاد مبارزه با بیماری کرونا دانشگاه شهید چمران اهواز، در یادداشتی عنوان کرد: کووید 19 می تواند فرصتی برای توانمندسازی شهروندان باشد چرا که فرد را مجبور می سازد با کمک خلاقیت خود با جهان تعامل برقرار سازد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این یادداشت آمده است:

فضای گفتمانی که امروز با شیوع ویروس کووید 19 در فضای جامعه سیال شده است از مفصل‌بندی دال‌های دولت، سلامت محوری، پزشکی شدن و درمان حول مفهوم مرکزی اپیدمی همه گیر سلامت عمومی به وجود آمده است. گفتمان جدید سعی دارد از این فضای معرفتی و فضای هژمونیک‌شده جهت تعمیم یک قرائت از جهان (احساس خطر) به همه افراد نسبت داد و از این طریق منجر به تخاصمی هژمونیک در نظم جهانی، مهری بر پایان لیبرال دموکراسی و آسیب پذیری کشورها از نظر اقتصادی و اجتماعی شده است. لذا در فهم این آسیب پذیری اگر با نگاه جامعه شناختی به دور از نگاه اقتصادی و یا بیمارگونه متمرکز شویم خالی از دو بعد فرصت- تهدید نخواهد بود که در نوشتار زیر به آنها خواهیم پرداخت؛ 

ابتدا لازم به ذکر است که امروزه ما دیگر هستنده­هایی نیستیم که مکان به برساخت هویتی ما کمک نماید چرا که ایدئولوژیک شده ایم و به راحتی تسلیم واقعیت های موجود می شویم و از هر گونه اپیستمه مناسب با شرایط زمانه دور شده ایم. حال این دیگری، که امروزه میل به استثمار شدن از طریق آن را داریم در قالب پدیده مخاطره آمیز ویروس کرونا نمود پیدا کرده است. فرصت یا هراسی که دازاین (اصطلاح هایدگری بودن در هستی) که کارش بهره برداری از جهان معنا به صورت تفسیری حلقوی است با فهمی متناسب با شرایط ارتباط برقرار نماید.

یکی از این امکان­ها، موضوع مرگ است که وجود دارد و می تواند کمک کند که دازاین خود را بهتر بشناسد و به سمت اصالت حرکت کند. در حال حاضر با شیوع ویروس همه گیر کرونا، دازاین این امکان فهم را درک نموده است که خود را تشخیص دهد و مانع هبوط شدن خود شود و تغییری در معنای زندگی خود ایجاد نماید. انسان مدرن یک انسان سقوط کرده است لذا باید در این جهان به سمت اصیل بودن حرکت کند و دازاین با فراموشی و از خود به درشدگی، امکان ساحت های وسیعی را به روی خود می گشاید.

در واقع انسان زمانی که پا به دنیا می­گذارد نه اصیل است نه غیر اصیل، بلکه در برخورد با جهان به سمت اصیل بودن حرکت می کند و بحث این دنیای نه فرادنیای را مدنظر قرار می­دهد. چرا که در دنیای مدرن انسان درگیر واقعیاتی از زندگی اجتماعی و مسائل تکراری و روزمره می شود که فراموش می کند که زندگی نزیسته را باید زیست. از طرف دیگر نظارت پنهانی که بر رفتار افراد برای حفظ سلامتی فراگیر می شود، انسان را به این فکر می اندازد که از زندگی که برای ساختن آن زحمت فراوان کشیده است خود را آزاد سازد و از امکانات پیش رو در جهت اصیل بودن استفاده نماید. در واقع ویروس کرونا آنچنان ذهن را با مجهولیت مرتبط  می­سازد که در نهایت بودن در هستی را غیرمستقیم درک کنیم. ویروس کرونا باعث شد تا متناسب با شرایط ارتباط برقرار کنیم. چرا که کرونا یک برساخت اجتماعی سیال تحت عنوان داغ ننگ شده است که در واکنش افراد نسبت به خود و اطرافیانشان مؤثر است و نوعی آشنایی زدایی را در جهان ایجاد نموده است که گریزی از آن نیست در نهایت منجر به آن می شود که خودمان را بهتر بشناسیم و به سمت اصالت حرکت کنیم.

از سوی دیگر، کووید 19 می­تواند فرصتی برای توانمندسازی شهروندان باشد چرا که فرد را مجبور می سازد با کمک خلاقیت خود طرح واره های مشترکی که زبان را برمی سازد با جهان تعامل برقرار سازد و زندگی خود را پیش ببرد و این به نوعی جنبه مثبت ویروس کرونا می­باشد که تقدس زدایی از خانواده که چندیست در جامعه جریان پیدا نموده است از بین برود. از نظرالریش بک در جهان مدرنیته  برای افراد تعیین های چندگانه همچون استاندارد زدایی از کار و عدم قطعیت حاکم بر زندگی حاکم شده است حال چگونه می­توان خانواده سیال شده که دچار بی معنایی شده را مدیریت کرد خانه به معنای امر واقعی تاکنون برای افراد وجود نداشته است و نمودی جز کاهش تاب آوری انسان در زندگی نداشته است. چرا که در جهان مدرنیته انسان با شکست در امر نمادین می تواند به هویت واقعی دست یابد (به عبارتی برای یافتن هویت باید از دست هویت بکشد). اینجاست که ایدئولوژی نظام سرمایه داری همه چیز را طبیعی جلوه می دهد تا افراد را ساکت نگه دارد.

حال در دورانی که ما از سمت جهان ایدئولوژیک شده­ایم از افراد خواسته می شود تا با ماندن در خانه از خود در مقابل ویروس کرونا محافظت نمایند و با خلاقیت و تاب­آوری خود، زندگی سیال شده را به حالت ثبات اجتماعی جهت گذر از فرسایش و روزمرگی درآورند. به همین جهت ویروس کرونا، همان دیگری بزرگی می­شود که فرد را واقف به این موضوع می سازد که، سلامت هنوز در چنگ قدرت و سیاست می­باشد. در واقع بی عدالتی در دسترسی به خدمات و بجای تمرکز بین المللی برای حل این مشکل به ناچار از طریق نوعی نظارت ملی گرایانه بر این بیماری فائق آییم و یا اینکه با توانمندسازی شهروندان در حفاظت از خود با خانه نشینی درماندگی آموخته شده شهروندان را از میان برد. همانطور که پییر بوردیو جامعه شناس فرانسوی می گوید: «زمانی که در خلاقیت بسته می شود دروازه هجو باز می شود». از این رو اتفاقات اخیر نشان داد که، قدرتمندترین و ثروتمندترین کشور جهان توسط بحران و اپیدمی همه گیر ویروس کرونا به زانو درآمده و اگر همبستگی میان آحاد مردم از میان برود، آسیب­ها تا چندین برابر حتی گاهی توسط خود افراد قربانی این ویروس افزایش می یابد. لذا ویروس کووید 19 منجر به مفصل بندی جدیدی از حیات اجتماعی جامعه امروز گردیده است.