یادداشتی از دکتر کوهی رستمی؛ آلودگی اطلاعات کرونایی: نوشیدن آب از شیلنگ آتش ­نشانی!

دکتر منصور کوهی رستمی عضو هیات علمی و هسته مشاوره اجتماعی- فرهنگی ستاد مقابله با بیماری کرونا دانشگاه شهید چمران اهواز در یادداشتی عنوان کرد: به نظر می­ رسد در دنیای امروز برای تصمیم ­گیری درست با کمبود اطلاعات مواجه نیستیم، بلکه با کمبود توجه به اطلاعات مواجهیم.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این یادداشت آمده است:

این روزها در همه رسانه­ ها، در کوچه و بازار و حتی محافل دوستانه، صحبت از ویروس کرونا است و بیشترین اطلاعات رسمی و محتواهای تولید شده توسط مردم در کشور پیرامون ویروس کرونا منتقل می­ شود.

 در مدیریت هر بلا یا بحرانی، اهمیت اطلاعات برای مدیریت مؤثر بحران بسیار ضروری و حیاتی است. در بحران کرونا نیز مردم به اندازه دارو، ماسک و مواد ضد عفونی کننده به دنبال اطلاعات مرتبط هستند اما اطلاعات تولید شده در این زمینه به صورتی لجام گسیخته و با اغراض و انگیزه­ های مختلف در حال اشاعه است. برخی این انگیزه ­ها، مادی و اقتصادی است به طوری که در برخی موارد با تجویز مواد غذایی و دارویی خاص به ناگهان قیمت آن دارو یا ماده غذایی چند برابر شده است. برخی دیگر انگیزه های سیاسی است مثل برخی محتوا و اطلاعات ارایه شده در شبکه ­های خارج از کشور و متاسفانه توهم دانایی عده ای نیز منجر به تجویز انواع روش ­های مقابله با کرونا شده است. این امر منجر به آلودگی شدید اطلاعاتی و بلاتکلیفی مردم در مواجهه با بحران کرونا شده است. این یادداشت تلاش دارد به مبحثی نو در دنیای مدیریت بلایا اشاره و راهکارهایی برای مقابله با آلودگی اطلاعات درمواجه با ویروس کرونا ارایه نماید.

انفورماتیک بحران یا بلایا (Crisis or disasters informatics) بطور گسترده­ ای به عنوان بهم پیوستگی افراد، سازمان­ ها، اطلاعات و فن­آوری در طول یک بحران یا فاجعه تعریف می­ شود. انفورماتیک بحران، مسیرهای تلاقی منظرهای اجتماعی، فنی و اطلاعاتی در طول چرخه بحران که شامل: آماده­ سازی، پاسخ، و بهبود است را مورد بررسی قرار می­ دهد. انگاره مرکزی انفورماتیک بحران این است که افراد برای پاسخ به فاجعه و بحران از اطلاعات فردی و فناوری ارتباطات به روشی خلاق که بتواند بر بلاتکلیفی و عدم قطعیت آن ها غلبه کنند، استفاده می­ کنند. در هر بحرانی بازیگران و آژانس­ های زیادی درگیر بحران/ بلایا هستند از جمله شهروندان، قربانیان و آژانس های دولتی و غیر دولتی، که هر کدام در هر بحران عموماً اطلاعات زیادی تولید می­ کنند.

در حالیکه توانایی استفاده از دامنه وسیعی از داده­ های بدون ساختار تا حد زیادی آگاهی موقعیتی  دولت و افراد را افزایش می­ دهد، به طور متناقضی اطلاعات قابل دسترس زیاد موقعیتی را خلق می­ کند که گاهی امکان ارایه تصویری روشن از ابعاد بحران را به سختی امکان پذیر می­ سازد. در چنین شرایطی قیاس متداولی وجود دارد، یعنی تلاش برای نوشیدن آب از شلینگ آتش نشانی! و این شرایط یعنی جامعه و مردم درگیر آلودگی اطلاعات هستند. آلودگی اطلاعات به صورت سنتی به عنوان ارایه اطلاعات، با نرخی  سریع­تر از پردازش فرد تعریف شده است. آلودگی اطلاعات می ­تواند تأثیر جدی و جبران ناپذیری بر تصمیم ­گیری افراد در بحران داشته باشد چراکه اساساً تصمیم گیری متکی به اطلاعات مرتبط و قابل دسترس آن هاست. به نظر می ­رسد در دنیای امروز برای تصمیم ­گیری درست با کمبود اطلاعات مواجه نیستیم، بلکه با کمبود توجه به اطلاعات مواجهیم. این بدین معنی است که اطلاعات و محتوا در جامعه به وفور یافت می شود اما افراد توان توجه جدی و تمیز اطلاعات درست از نادرست را ندارند چرا که قبل از بحران سواد اطلاعاتی لازم برای درک و دریافت صحیح اطلاعات را به دست نیاورده اند.

آلودگی اطلاعاتی از  طریق اطلاعات و محتوای منتشر شده توسط افراد رسمی و غیررسمی ایجاد می­ شود. ادغام و هماهنگی اطلاعات خلق شده و یا اشاعه یافته از طریق کانال های رسمی و غیررسمی چالشی کلیدی در انفورماتیک بحران است. کما اینکه در بحران کرونا نیز هنوز هماهنگی و ادغامی بین اطلاعات رسمی و غیر رسمی و حتی تجویزهای مقابله ای نیز انجام نشده است. با ظهور رسانه­ های اجتماعی و متعاقباً افزایش در ارتباطات غیر رسمی این مشکل پیچده ­تر نیز شده است. این پیچدگی در آلودگی شدید اطلاعاتی حاضر قابل مشاهده است. به هر حال، رسانه­ های اجتماعی نه تنها در فاز پاسخ و بهبود، توانایی و  قدرت آگاهی دهندگی دارند، بلکه آنها توانایی ارایه اطلاعات به شدت نادرست را نیز دارند. ادغام حجم وسیعی از اطلاعات از منابع اطلاعاتی رسمی و محتوای تولید شده توسط شهروندان از طریق شبکه ­های اجتماعی، آلودگی شدید اطلاعاتی نیز ایجاد خواهد کرد.

اینکه در کشور و در سطح کلان بایستی به انفورماتیک بحران و بالایا به عنوان یکی از ارکان اصلی مدیریت بحران توجه جدی شود و وظیفه نظام علمی و دانشگاهی در این زمینه چیست را در یادداشتی دیگر به تفصیل بیان خواهم کرد. اما به واسطه اینکه هم اکنون در فاز پاسخ به بحران کرونا هستیم لازم است بار روانی آلودگی اطلاعات کرونایی را در سطح جامعه کاهش دهیم. تقریباً شاید همه ما بهترین راه حل را این بدانیم که بجای اینکه آلودگی اطلاعاتی و دیجیتالی ما را کنترل کند، خودمان بر این آلودگی کنترل داشته باشیم. اما چگونه می­ توانیم این مهم را انجام دهیم؟

در ادامه چند راهکار برای کاهش آلودگی اطلاعات پیشنهاد می­ شود:

1. تعداد شبکه ­های اجتماعی و رسانه­ های اطلاعاتی که دنبال می­ کنید را محدود کنید. لازم نیست همزمان و در طول روز همه شبکه ­های اجتماعی را به دنبال اطلاعات و محتوایی برای مقابله با کرونا جستجو کنید.
2. زمان خاصی را برای بررسی شبکه اجتماعی انتخاب شده در نظر بگیرید.
3. از یک خبرگزاری و شبکه تلویزیونی معتبر اطلاعات مربوط به کرونا را دریافت کنید.
4. مراقب کوکان باشید. آلودگی اطلاعات اثرات مخرب­تری بر روان کودکان دارد. از رسانه های صوتی وتصویری و شبکه های اجتماعی که انعکاس دهنده اخبار ناراحت کننده در مورد کرونا هستند در حضور کودکان استفاده نکنید. با حفظ محدودیت­ ها از رسانه­ ها عاقلانه استفاده کنید.
5. خود را در زنجیره اشاعه دهندگان اخبار، اطلاعات و محتوای نادرست در شبکه­ های اجتماعی قرار ندهید. شما می ­توانید حلقه اشاعه اطلاعات نادرست را پاره کنید.
6. زمانی را دور از شبکه­های اجتماعی بگذرانید. در این ایام کتاب بخوانید، موسیقی گوش کنید، گفتگوهای خانوادگی راه بیندازید، فیلم نگاه کنید و ورزش­های خانگی را دنبال کنید.
7. از این فرصت جهت تقویت سواد اطلاعاتی خود و خانواده استفاده کنید. سواد اطلاعاتی به شما کمک خواهد کرد اطلاعات مناسب را در رسانه مناسب دریافت، تفسیر، ارزش گذاری و سپس استفاده کنید.

با توجه به اثرات مخرب روحی و فیزیکی آلودگی اطلاعات و اثرات مخرب­تر این مساله در حین بحران، بایستی در روزهای قرنطینه خانگی استفاده عاقلانه­ تری از شبکه ­های اجتماعی داشته باشیم. امید است با همفکری، مشارکت و انسجام اجتماعی بیشتر زنجیره ویروس کرونا را قطع و کرونا را از مرزهای جغرافیایی ایران عزیز دور کنیم.