یادداشتی از دکتر ملتفت: ویروس کرونا و مسائل فرهنگی آن

دکتر حسین ملتفت عضو هیات علمی و هسته مشاوره اجتماعی و فرهنگی ستاد مبارزه با بیماری کرونا دانشگاه شهید چمران اهواز در یادداشتی به مسایل مرتبط با امور فرهنگی این بیماری پرداخت.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این یادداشت آمده است:
یکی از اولین تعاریف نسبتاً جامع از فرهنگ در سال 1871 توسط تایلور (E.B.Taylor) ارایه شده است. این مردم شناس انگلیسی اعتقاد داشت که فرهنگ عبارت است از مجموعه پیچیده ای از علوم، دانش ها، هنرها، افکار، اعتقادات، قوانین و مقررات، آداب و رسوم، سنت ها و به طور خلاصه کلیه آموخته ها و عاداتی که یک انسان به عنوان عضو جامعه اخذ می کند. در یک تعریف ساده اگر فرهنگ را مجموعه ای از رفتارهای اکتسابی بدانیم پس بایستی فرهنگ از نسلی به نسل دیگر منتقل شود و کوچکترها از سایر افراد جامعه و بخصوص بزرگترها رفتارها را یاد بگیرند. اما یکی از مسائل و مشکلات جامعه در حوزه فرهنگ انتقال تجارب و آموخته های بزرگترها به کوچکترهاست و در اکثر موارد این موضوع به یک مساله تبدیل می شود که از آن به عنوان شکاف بین نسلی یاد می کنیم. به کل فرایند انتقال فرهنگ و یادگیری آن توسط اعضای جامعه، فرایند اجتماعی شدن گفته می شود و بطور کلی فرهنگ از این طریق شکل می گیرد.

به اعتقاد بنده در ایران شکاف بین نسلی به معنای واقعی آن وجود ندارد و فقط برای چند سال اختلاف نظر بین بزرگترها و کوچکتر ها وجود دارد ولی با گذشت زمان این اختلافات کم و کمتر می شود و در نهایت به حداقل می رسد مصداق بارز این باور این است که طی قرن ها ما از نظر فرهنگی تغییر محسوسی نداشته ایم. در حال حاضر که جامعه ما با یک پدیده یا مشکل اجتماعی تحت عنوان ویروس کرونا مواجه است در ابتدا باید دید آیا این پدیده به یک مساله اجتماعی تبدیل شده است یاخیر؟ و دوم اینکه چه ارتباطی بین پیام های بهداشتی و اجتماعی که از طرف مسئولین به کرات از رسانه ها پخش می شود با بدنه جامعه یعنی مردم وجود دارد؟ با نگاهی به گزارشات از نقاط مختلف کشور و نگاهی به خیابانها و بازارهای شهرهای مختلف متوجه می شویم که هنوز این پدیده در جامعه به یک مساله اجتماعی تبدیل نشده است و در اینجا دقیقا اتفاقی که در یک خانواده بین والدین و فرزندان در انتقال فرهنگ و جامعه پذیری رخ می دهد در جامعه در حال روی دادن است و مردم منتظرند خودشان این مساله را تجربه کنند تا درک کنند که مساله ای خطرناک است یا مفید و شاهد یک شکاف در این موضوع هستیم. ناگفته پیداست که در این موضوع مسائل مختلفی دخیل هستند که نباید از آنها غافل شد که یکی از آنها بحث اعتماد بین طرفین است.

در مورد پدیده های اجتماعی تا زمانیکه پدیده ها و مشکلات تبدیل به مساله اجتماعی نشوند نمی توان آنها را حل کرد؛ در اینجا لازم است تعریفی از مساله اجتماعی ارائه شود تا موضوع بیشتر روشن شود.

 مسئله اجتماعی عبارت از وضعیتی است که به نظر تعداد افراد جامعه؛ چه آنان که درگیر مسأله‌اند، یا افراد دیگر که مبتلابه مسئله نیستند، مایه سختی تلقی شود؛ هرچند امکان بهبود داشته باشد. مسئله اجتماعی، هم شامل موقعیت عینی و هم تفسیر ذهنی از وضعیت اجتماعی است، که جامعه را در حالت بحرانی قرار می‌دهد. مسئله اجتماعی، شامل بزهکاری نوجوانان، جرم، الکلی بودن مزمن، خودکشی، اختلال روانی، طلاق، تبعیض قومی و گروهی، کمبود مسکن، بی‌کاری، اعتیاد به مواد مخدر و غیره می‌شود ( گولد و کولب، 1384: 774).

بنابراین در مورد کرونا لازم است ابتدا این پدیده برای مردم به یک مساله تبدیل شود همانطور که در تعریف اشاره شد مساله اجتماعی دارای دو جنبه است یکی جنبه ذهنی و دیگر جنبه عینی به نظر می رسد در جامعه ما فقط در اذهان و به صورت صوری و بخصوص در فضای مجازی کرونا به مساله تبدیل شده ولی در فضای واقعی هنوز به مساله تبدیل نشده است. یعنی اینکه درک واقعی از این مشکل در جامعه وجود ندارد. دلیل اصلی این موضوع را می توان درگیر نبودن اکثریت جامعه با این مشکل دانست هر چند این موضوع از این جهت که تمام کشورهای دنیا را در برگرفته از نظر جامعه شناسی کاملا یک مساله اجتماعی به حساب می آید چرا که افزایش نگرانی های عمومی درباره مسائل مختلف اجتماعی، هم از اینرو که خسارات و صدمات وارده بر پیکر جامعه از ناحیه این گونه مسائل رو به فزونی دارد و هم از آن رو که گاهی مقابله با آن نیز روز به روز دشوارتر می شود، شناخت علمی و دقیق مسائل اجتماعی را ضروری می سازد (رابینگتن و واینبرگ، 1383: 9).

از طرف دیگر اجتماعی شدن رفتارهای انسانی معمولا از دو راه امکان پذیر است یکی تبدیل رفتار به ارزش در این روش بخاطر ارزشمند بودن رفتار افراد جامعه از این نوع رفتارها تبعیت می کنند مشکل اصلی این روش زمان بر بودن آن است و بطور کلی برای قرار گرفتن یک رفتار در زمره امور فرهنگی و پذیرش آن توسط تعداد زیادی از اعضای جامعه به زمان زیادی نیاز دارد. و اما روش دوم تبدیل یک رفتار به یک پویش اجتماعی است.

در مورد ویروس کرونا و الزاماتی که در این رابطه می بایست توسط شهروندان مانند در خانه ماندن، رعایت یکسری اصول بهداشتی رعایت فاصله و .... فارغ از اینکه شرایط کلی برای رعایت این امور برای بسیاری از شهروندان فراهم نبوده مثلا کمبود و یا گران بودن ماسک، مواد ضدعفونی کننده و ... اما رعایت اصولی که نیازی به این امور نداشته باز توسط بسیاری از شهروندان رعایت نشده است که این مساله به فرهنگ مردم و عدم درک و باور خطرات واقعی این موضوع برمی گردد. در این زمینه بخشی از مردم نیز از شایعات پیروی نمودند که پیامدهای ناگواری به همراه داشت از جمله این شایعات استفاده از الکل برای واکسینه شدن در برابر این ویروس بود که این امر باعث شد جان تعداد زیادی از هموطنان را بگیرد، همچنین شایعه استفاده از مواد مخدر مورد دیگری است که پیامد آن در دراز مدت مشخص خواهد شد.

با توجه به شرایط پیش آمده بهترین گزینه همان پویش اجتماعی از طرف افراد و گروههای مرجع در جامعه برای رعایت این اصول و ماندن در خانه و به موازات آن اجرای برنامه های برنامه های اجباری دولت در کوتاه مدت است.

و اما در پایان نکته ای که نباید از آن غافل شد این طولانی شدن این پدیده خود می تواند زمینه شکل گیری هنجارهای فرهنگی در جامعه ایران و جهان باشد و یک سری تغییرات فرهنگی مانند شیوه احوال پرسی، رعایت فاصله و در امر آموزش، آموزش مجازی را به دنبال داشته باشد که بسیاری از این امور می توانند به عنوان پیامدهای مثبت این پدیده از آنها نام برد.