یادداشتی از دکتر قاسمیه؛ ارزیابی اثرات اپیدمی کرونا بر بازار سرمایه ایران

دکتر رحیم قاسمیه عضو هیات علمی و هسته‌ی اقتصادی و اجتماعی ستاد مبارزه با بیماری کرونا دانشگاه شهید چمران اهواز در یادداشتی به ارزیابی تاثیر اپیدمی کرونا بر بازار سرمایه ایران پرداخت.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این یادداشت آمده است:

آیا کرونا بر بازار سرمایه ایران تاثیر گذار بوده است؟ قطعا عوامل متعدد بر بازار سرمایه تاثیرگذار هستند و تفکیک اثرات این عوامل نیازمند مطالعه ای جدی و جامع است. اما در این مجمل تلاش می شود بر اثرات انتشار ویروس کرونا بر بازار پول و سرمایه ایران متمرکز و حتی الامکان اثر آن از سایر عوامل تفکیک شود. به این منظور بررسی اجمالی وضعیت بورس اوراق بهادار تهران از ابعاد مختلف در قبل و بعد از اعلان رسمی شیوع کرونا در ایران می تواند اطلاعات مفیدی را به دست دهد.

بدین منظور ابتدا مروری اجمالی بر بورس اوراق بهادار تهران در سال 1398 ارایه خواهدشد و سپس سه متغیر شاخص کل ، ارزش معاملات خرد و کلان و میزان ورود نقدینگی اشخاص حقیقی، در طی سال 98 ارزیابی خواهند شد. بورس اوراق بهادار تهران سال 98 را با شاخص 178659 واحدی آغاز و با شاخص 512900 واحدی به پایان رساند. این رشد 187 درصدی سالی خوش و خاطره انگیز برای سهامدارن ایرانی محسوب می شود، سالی که برخی سهام مانند نوش مازندارن (غنوش) و فرآورده نسوز پارس (کفپارس) رشد 2000 درصدی  را برای سهامدارن خود به ارمغان آوردند و تعدد سهام هایی با سود صد در صدی و بالاتر ، همه و همه موید کارنامه درخشان بورس اوراق بهادار تهران نه تنها در سال 98 بلکه در دهه اخیر است. 

الف : ارزیابی شاخص کل:

آغاز رسمی شیوع کرونا ابتدای اسفند 1398 در ایران است. به همین دلیل در زیر تلاش می شود وضعیت بورس اوراق بهادار تهران در یازده ماه ( ایتدای فروردین تا آخر بهمن 98) و اسفند ماه 98  بررسی و مقایسه شود. با توجه به 218 روز کاری در یازده ماه ابتدایی سال  98 نرخ متوسط رشد روزانه شاخص 0/453 درصد بوده است ( میانگین هندسی و محاسبه ریشه 217 ام  نسبت مقادیر اولیه و پایانی شاخص کل). با اعلام شیوع کرونا در ایران ، متوسط رشد شاخص کل با احتساب 20 روز کاری اسفند ماه به میزان 0/34 درصد می رسد که کاهش 0/113 را موجب می شود.

به این ترتیب با اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران شاخص کل شاهد، کاهش نرخ رشد به میزان 0/113 درصد بوده است. البته باید توجه داشت که به طور سنتی در هفته آخر سال معمولا بورس اوراق بهادار تهران شاهد کاهش شاخص کل بوده است.

دلایل متعددی برای این کاهش می توان برشمرد ازجمله نیاز به نقدینگی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در پایان سال، لزوم تسویه وام های اعتباری کارگزاری ها در پایان ماه و عدم اطمینان به شرایط احتمالی در ایام تعطیل و..... به همین دلیل نمی توان تمام این مقدار کاهش را ناشی از ظهور اپیدمی کرونا دانست.

ب : ارزیابی میانگین ارزش معاملات خرد و کلان

ارزیابی میانگین ارزش معاملات می تواند در تحلیل اثرات کرونا بر بورس اوراق بهادار تهران نتایج در خور توجهی ارایه دهد. در اینجا این سوال مطرح می شود که تمرکز باید بر معاملات خرد باشد یا معاملات کل؟ در پاسخ باید گفت که معاملات کلان و معاملات حقوقی ها متاثر از عوامل کلان ، ملاحظات سیاسی و بعضا دستوری است و لذا نمی تواند ملاک خوبی باشد. در مقابل معاملات خرد نشانگر توجه عامه مردم و اشخاص حقیقی است که سرمایه گذاری در بورس را به عنوان منبعی برای کسب درآمد مد نظر قرار دارند و تحت تاثیر عوامل دستوری فعالیت نمی کنند لذا معاملات خرد بهتر می تواند منعکس کننده تمایلات واقعی بازار و جامعه در بازار سرمایه باشد، به همین دلیل به عنوان محور اصلی این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است. در جدول زیر مقایسه ارزش معاملات کل و معاملات خرد به تفکیک نمایش داده شده است.

بنا به آمار رسمی بورس اوراق بهادار تهران ارزش معاملات خرد از ابتدای سال 98 در فروردین ماه 17454 میلیارد تومان و در پایان بهمن ماه 107280 میلیاررد تومان بوده است. به این ترتیب میزان متوسط رشد ماهانه معاملات خرد برابر 17/95 درصد بوده است.

با توجه به جدول زیر مشخص می شود که متوسط رشد معاملات خرد بعد از اعلام شیوع کرونا در اسفند ماه 7/3 درصد بوده است در حالیکه در یازده ماه قبل از آن 17/95 درصد بوده است. به عبارت دیگر در اسفند ماه بعد از اعلان کرونا معاملات خرد 65/10  درصد کاهش داشته است ( نسبت به یازده ماه قبل) ولی در همان زمان معاملات کلان حدود  4/57 درصد کاهش داشته است.

ج: نقدینگی اشخاص حقیقی

چقدر این احتمال وجود دارد که کاهش معاملات خرد در اسفندماه به دلیل شوک ناشی از بروز یک اپیدمی غیرمنتظره بورس اوراق بهادار تهران بوده باشد؟ آیا با برطرف شدن شوک اولیه می توان منتظر سرازیر شدن جریان نقدینگی اشخاص حقیقی به بازار بورس بود؟ بررسی معاملات هفته اول فروردین می تواند در پاسخگویی به این پرسش ها و نتیجه گیری نهایی موثر باشد. بررسی آمار رسمی منتشره توسط بورس اوراق بهادار تهران نشان می دهد که در اولین روز کاری مبلغ 600 میلیارد تومان توسط افراد حقیقی به بازار بورس تزریق شده و در پنج روز کاری ابتدای سال 99 شاخص کل با یک جهش بیش از 34 هزار واحدی به میزان 547658 واحد رسیده است. محاسبات نشان دهنده یک رشد 1/3 درصدی در پنج روز اول سال است. این میزان رشد نشاندهنده 271 درصد رشد نسبت به نرخ اسفند ماه (0/35) است!

سهامداران حقیقی طی سه روز ( 8 الی 10 فروردین ماه 99  ) بیش از 2400 میلیارد تومان نقدینگی جدید وارد بازار سرمایه کردند. ورود پول اشخاص حقیقی در روز شنبه 9 فروردین ماه از مرز 1113 میلیارد تومان فراتر رفت که در مقایسه با روز قبل 45 درصد رشد داشته است.

خلاصه ، نتیجه گیری و پیشنهادها:

این پژوهش در پی ارزیابی اثرات بروز اپیدمی کرونا بر بازار پول و سرمایه با تمرکز بر بورس اوراق بهادار تهران است. برای این کار سه متغیر شاخص کل، میانگین ارزش معاملات خرد و کلان و میزان ورود نقدینگی اشخاص حقیقی مورد ارزیابی قرار گرفته شده است.

1. با اعلام رسمی شیوع اپیدمی کرونا در اول اسفند 98، رشد شاخص کل از 453/0 روزانه به 0/34 درصد کاهش یافت. به عبارت دیگر رشد شاخص در روزهای کرونایی ! به میزان 0/113 درصد ، نسبت به ایام قبل از اپیدمی کاهش یافته است.
2. ارزش معاملات خرد در اسفند ماه با اعلام اپیدمی 10/65  درصد نسبت به یازده ماه اول سال 98 کاهش یافت. به عبارت دیگر نرخ رشد روزانه معاملات خرد به میزان 0/35 درصد در روز رسید.
3. پس از آغاز سال 99 ارزش معاملات خرد روزانه، در پنج روز کاری ابتدای سال نسبت به اسفند ماه 270 درصد رشد داشته و به میزان 1/3 درصد در روز رسید.
4. ورود پول از سوی اشخاص حقیقی ( با افزایش 45 درصدی در یک روز) در پنج روز ابتدای سال 99، نشاندهنده تمایل آنان به سرمایه گذاری هر چه بیشتر در بورس اوراق بهادار تهران است.
5. تزریق بیش از 2400 میلیارد تومان از سوی اشخاص حقیقی به بازار بورس در هفته اول سال 99 و افزایش ارزش معاملات خرد با وجود ادامه یافتن اپیدمی کرونا این ظن را قوی تر می کند که احتمالا کاهش ارزش معاملات خرد و کاهش شاخص کل در اسفند ماه 98 تحت تاثیر عواملی غیر از  شیوع ویروس کرونا بوده است.
6. بنا به اعلام رسمی مقامات ذی ربط، در سال 99 تعداد 16 شرکت در صف عرضه اولیه قرار دارند و این خود موجب تشویق هر چه بیشتر اشخاص حقیقی برای ورود به بازار بورس خواهد شد.
7. حمایت مجلس و دولت از جذب منابع خرد در بازار سرمایه و تشویق آنان به خلق ثروت واقعی به جای سفته بازی و دلالی رونق بیش از پیش بازار سرمایه را موجب خواهد شد. باید توجه داشت که هدایت نقدینگی به بخش افزایش سرمایه و طرح‌های توسعه شرکت ها موجب رونق فعالیت شرکت ها، گاها به میزان دو تا سه برابر افزایش می شود که با توجه به شرایط تحریمی راهکار مناسبی می تواند باشد.
8. به نظر می رسد شیوع اپیدمی بجز در اسفند ماه و شوک اولیه تاثیر منفی خود را در بازار سرمایه ایران از دست داده است. شواهد نشان می دهد با رفع شوک اولیه بازار سرمایه با قوت بسیار راه خود را ادامه خواهد داد. در توجیه این مطلب می توان عدم امکان حضور افراد حقیقی در بازارهای موازی مانند ارز، مسکن و طلا را بیان کرد. به عبارت دیگر بروز کرونا موجب شده است نقدینگی افراد حقیقی بیش از پیش روانه بازار سهام شود و چشم انداز درخشانی فرا روی سهامداران قرار دهد.
9. به نظر نگارنده با توجه به پیش بینی حاصل از مربعات گن Gann Square  شاخص کل در مرحله اول می تواند در یک بازه زمانی کوتاه مدت به 600800 واحد ،  632000  واحد و بعد به  648000 واحد برسد. هدف بلند مدت در یک بازه یکساله در حدود شاخص یک میلیون واحدی دور از دهن نخواهد بود. البته این در صورتی است که شاهد اتفاقات غیر مترقبه ای مانند جنگ و ... رخ نباشیم. این پیش بینی مانند هر پیش بینی دیگر خالی از خطا نیست و صرفا بر مینای محاسبات تئوریکی ارایه شده است.

این بحران تاریخی می تواند فرصت بی نظیری برای تغییر عادات سرمایه گذاری اشخاص حقیقی فراروی مسئولین بازار سرمایه ایران قرار داده و آن را به قطب مالی کشور تبدیل نماید. این فرصت بی نظیر می تواند هزاران میلیارد تومان نقدینگی اشخاص حقیقی را به بازار سهام سرازیر کرده و مسیر اقتصاد ایران را به شکل باورنکردنی تغییر دهد.

ضروری است کمیته ویژه ای جهت ارزیابی شرایط موجود و چگونگی بکارگیری صحیح این منابع مالی جدید در راستای تقویت صنایع کشور ایجاد شود. بدیهی است با توجه به شرایط خاص ایران این کمیته باید متشکل از افراد خبره، صاحبنظر، شجاع و مبتکر باشد، افرادی که ضمن اطلاع و استفاده از تئوری ها و نظرات نوین، مقهور نظرات غربی و نظرات کلاسیک اقتصاد نباشند و بدنبال یافتن راه حل های بدیع و نوآورانه باشند.  به یقین چنین راه حل هایی دور از دسترس نیست. آیندگان کسانی را که این فرصت تاریخی را نادیده گرفته باشند هرگز نخواهد بخشید.