یادداشتی از دکترشاهی؛ کرونا، فرصتی برای بازاندیشی در مورد خانواده

دکتر سکینه شاهی عضو هیات علمی و هسته‌ی مشاوره‌ی اجتماعی و فرهنگی ستاد مقابله با بیماری کرونا دانشگاه شهید چمران اهواز در یادداشتی عنوان کرد: کرونا عاشق تجمعات است و برای فرار از دست آن باید به خانه پناه برد و در کنار خانواده به قرنطینه نشست. این توصیه ای است که متخصصین به عموم مردم می کنند. اما خانه چیست؟ و خانواده کدام است؟

 به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این یادداشت آمده است:

کرونا عاشق تجمعات است و برای فرار از دست آن باید به خانه پناه برد و در کنار خانواده به قرنطینه نشست. این توصیه ای است که متخصصین به عموم مردم می کنند. اما خانه چیست؟ و خانواده کدام است؟ خانه، محلی برای تجمع اعضای خانواده؟ یا محلی سرشار از آرامش و امنیت؟ خلوت خصوصی یا حریم شخصی؟ چهار دیواری اختیاری؟ محل استراحت و تجدید قوا؟ خانواده چیست؟ جمعی کوچک ناشی از یک قرارداد رسمی و قانونی؟ محصول پیوند عمیق ترین عواطف انسانی؟ محل رشد و نمو فرزندان؟ مهمترین مآمن برای حمایت از اعضای خانواده؟ والدین در خانواده چه نقشی برعهده دارند؟ صاحب اختیار و مالک فرزندان؟ یا پرستار و پرورش دهنده آنها؟ تامین کننده مایحتاج و نیازهای جسمی فرزندان یا رشد دهنده و تامین سلامت روانی آنها؟ ...

مفهوم خانه و خانواده در طی دورانهای مختلف زندگی بشر، رنگ و معناهای مختلفی به خود گرفته است و متناسب با هر دوره، کارکرد، اعضا و تعداد اعضای خانواده، حلقه های قوام بخش، ساختار و روابط بین اعضای خانواده دگرگون شده است. از خانواده قبیله ای و گسترده تا خانواده هسته ای و تک هسته ای، و امروز با پدیده ازدواج سفید، بسیاری از مفاهیم و حلقه های شکل دهنده خانواده تغییر کرده اند. اکنون نیز که در حال گذار از دوران مدرن به پست مدرن و به قول تافلر، عصر الکترونیک هستیم و به مدد فناوریهای نوین این گذار با شتاب در حال شدن است، بسیاری از مظاهر و برساخته های دوران پیشین از جمله خانواده، در حال سست شدن و رنگ باختن است. امروزه بحث از ازدواج برای برای یک عمر زندگی، حفظ خانواده به هر قیمت، ایثار و از خود گذشتگی برای همسر و فرزندان و گذشتن از آمال و آرزوهای خود، احترام به بزرگترها، حریم خصوصی، تعهد و وفاداری و مفاهیمی مانند اینها، ارزش و اهمیت خود را بتدریج از دست داده و خانواده در حال پوست اندازی است. در این برهه که با ورود کرونا به ساحت اجتماعی، افراد به خلوتگاه خانواده فراخوانده شده اند و قرار است حداقل دو هفته را تنها با اعضای خانواده به سر برند، این سوالات بیشتر و بیشتر ذهن خانواده ها را به خود مشغول می کند و گریزی از بازاندیشی در جایگاه و کارکرد خانواده در عصر نوین نیست.

در فرهنگ ما ایرانیان خانواده از دیرباز از ارزشی شگرف برخوردار بوده و با در آمیختن با آموزه های اسلامی قوت بیشتری یافته است. در این فرهنگ، خانواده از قداست برخوردار است. اما این مانع از آن نشده و نمی شود که با اندیشه ها و دیدگاههای مختلف تماس پیدا نکند و آموزه ها و دستاوردهای عصر نوین را در خود راه ندهد. برای نمونه، ارتباطات الکترونیک و شبکه های مجازی و اجتماعی در قلب خانواده ها رسوخ پیدا کرده و پایه های نظم کهن آن را دارند همچون موریانه می خورند. اینکه این وضعیت را مثبت یا منفی بدانیم، بستگی به نوع نگاه ما و میزان مقاومت ما در برابر پدیده های نوین دارد، اما آنچه آشکار است این است که دیگر شرایط و وضعیت قبل در خانواده امروز ماندگار نخواهد بود و چنانچه والدین پاسخهای مناسبی به پرسشهایی همچون پرسشهای ذکر شده در بالا ندهند، دیری نخواهد پایید که گسست بین نسلی عمق و شدت بیشتری خواهد یافت و ارتباط با نسل جوان دشوارتر از گذشته خواهد شد. در این شرایط، اجبارها و الزامهای رسمی و قانونی کاری از پیش نمی برد و نسل جوان بدنبال راه حلهایی نوین است. از این رو است که بازاندیشی در مفهوم و کارکرد خانواده امری بسیار خطیر است.

نکته ای که بارقه های امید را در دل ما روشن می کند، رفتار اخیر خانواده ها از منع حضور فرزندانشان در مدرسه و سایر اجتماعات است. این حرکت نشان داد خانواده ها پیش از دولتمردان به سلامت و امنیت فرزندانشان می اندیشند و منتظر فرامین دولتی نمی مانند. این رفتار نشان می دهد خانواده ها به دنبال تدابیری برای حفظ کیان خانواده هستند. از این رو، الزام به ماندن در خانه و خانواده برای پیشگیری از ویروس کرونا، فرصتی را در اختیار خانواده ها قرار داده است تا با در نظر گرفتن مجموعه این شرایط، با نگاهی نو به نقش و جایگاه خود بپردازند. وقت آن است که والدین بجای تحکم و ارتباطات آمرانه، با اعضای خانواده به گفتگو بنشینند و در این گفتگو، به همه اعضا فرصت ابراز وجود و اظهار نظر بدهند و مشارکت در امور را که لازمه جامعه مردم سالار است، تمرین کنند، با اندیشه های نسل جوان بیشتر آشنا شوند و به درک و مفاهمه بیشتر برسند و در نهایت به تعدیل انتظارات خود از یکدیگر بپردازند.  وقت آن است به بازاندیشی در تک تک حلقه های اتصال خانواده بپردازیم و الگوی مناسب خود را در این عصر بیابیم.