گرمایش جهانی ممکن است تا 50 درصد میزان تولید دانه‌ی گندم را کاهش دهد

دانشیار گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی دانشکده ی کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به گرمایش جهانی و تأثیر آن بر سلامتی و امنیت غذایی نسل‌های آینده، گفت: بر اساس نتایج پژوهش‌ها، تنش گرما ممکن است تا حدود 50 درصد میزان تولید دانه گندم را کاهش دهد و این مسئله زنگ خطری جدی در موضوع گرمایش جهانی زمین و امنیت غذایی آیندگان است.

دکتر محمدرضا سیاهپوش در گفت‌وگو با خبرنگار روابط‌عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه کشور ایران با قرارگرفتن در منطقه‌ی خشک و نیمه‌خشک در آینده به‌شدت از مقوله‌ی گرمایش جهانی متأثر خواهد بود، بیان کرد: به‌منظور مطالعه‌ی اثر گرما بر تولیدات کشاورزی کشور، پژوهشی چندساله درباره‌ی گیاه استراتژیک گندم کشت‌شده در اهواز (به‌عنوان یکی از گرم‌ترین مناطق کره‌ی زمین) انجام ‌شده است.

وی با اشاره به اجرای این پژوهش در مزرعه‌های آزمایشی گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی دانشکده‌ی کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز، ادامه داد: در این پژوهش آزمایش‌هایی بر روی ارقام تجاری گندم نان در دو شرایط عادی و تنش گرما انجام‌ شده است و در آن میزان تولید دانه، شاخص‌های تحمل نسبت به گرما و خصوصیات کیفی آرد ارقام تجاری گندم نان در چندین سال بررسی شده است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، تصریح کرد: نتایج این تحقیق نشان می‌دهد تنش گرما ممکن است تا حدود 50 درصد میزان تولید دانه گندم را کاهش دهد و این مسئله زنگ خطری جدی در موضوع گرمایش جهانی زمین و امنیت غذایی آیندگان است.

سیاه‌پوش، ادامه داد: در این پژوهش «آنالیزهای آماری چندمتغیره بر مبنای شاخص‌های تحمل به گرما» نشان داد که ارقام تجاری گندم نان تحمل متفاوتی نسبت به گرما دارند و پایداری تولیدشان در شرایط گرما متفاوت است.  

وی، گفت: همچنین تنش گرما منجر به افزایش برخی ویژگی‌های کیفی آرد گندم می‌شود و میزان پروتئین، حجم رسوب زلنی و جذب آب آرد افزایش می‌یابد؛ اما آزمون‌ها نشان می‌دهد که بر سختی دانه تأثیر زیادی نداشته است.

 عضو هیئت‌علمی دانشکده‌ی کشاورزی، گفت: این موضوع نشان می‌دهد کیفیت آرد گندم چندان متأثر از تنش گرما نیست و حتی تا حدی تحت تأثیر تنش گرما افزایش نیز می‌یابد.

سیاه‌پوش، خاطرنشان کرد: آنالیز آماری نشان می‌دهد در شرایط عادی و یا تنش گرما تفاوت‌های ژنتیکی زیادی میان ارقام تجاری گندم از نظر کیفیت آرد وجود دارد و این موضوع یکی از عوامل اصلی اختلاف کیفیت آرد استان‌های مختلف کشور است.

وی بر این موضوع تأکید کرد که گرمایش جهانی مقوله‌ی مهمی است که سلامت و امنیت غذایی نسل‌های آینده به‌ویژه کشورهای جهان سوم و درحال‌توسعه را تهدید می‌کند و بهبود وضعیت و شرایط زیست‌محیطی نیاز به تصمیمات جهانی برای تمامی کشورها به‌ویژه کشورهای صنعتی دنیا دارد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز در بخش دیگری از صحبت‌های خود خاطرنشان کرد: گرمایش جهانی موجب افزایش ناگهانی میانگین دمای سطح زمین شده است؛ زیرا مقدار زیادی از انرژی (گرما) که از خورشید به زمین می‌رسد در جو محصورشده و به فضا بازتابش نمی‌شود.

سیاه‌پوش با اشاره به اینکه جو زمین در جذب گرمای خورشید مانند گلخانه عمل می‌کند، بیان کرد: سطح زمین گرمای خود را از انرژی خورشید می‌گیرد و در یک واکنش تنظیمی، زمین بخشی از این انرژی را به فضا باز می‌گرداند. در شرایط طبیعی، گازهای گلخانه‌ای جو زمین (بخارآب، دی‌اکسید کربن و سایر گازها) مقداری از انرژی خروجی را به دام می‌اندازند و گرما را تا حدودی مانند صفحه‌های شیشه‌ای گلخانه نگهداری می‌کند.

 وی، افزود: طی میلیون‌ها سال به دلیل وجود گازهای گلخانه‌ای در جو زمین، دمای متوسط ​​زمین به 15/6 درجه‌ی سانتی‌گراد معادل با 60 درجه‌ی فارنهایت رسیده است. بدون تأثیر گازهای گلخانه‌ای طبیعی، دمای کره زمین بسیار پایین‌تر از حال حاضر بود و در چنین شرایطی زندگی به شکل امروزی امکان‌پذیر نبود. با این‌حال افزایش بیش ‌از حد غلظت گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر زمین مشکلاتی را به وجود آورده است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، بیان کرد: از آغاز انقلاب صنعتی غلظت دی‌اکسید کربن در اتمسفر حدود 30 درصد، اکسید نیتروژن حدود 15 درصد و متان به بیش از دو برابر افزایش ‌یافته است.

 روند افزایش تدریجی دمای سطح زمین (حدود 1/0 تا 2/0 درجه سانتی‌گراد) بین سال‌های 1880 تا حدود 1965 و افزایش ناگهانی دما (حدود 0/8 درجه سانتی‌گراد) بین سال‌های حدود 1966 تا 2020 (منحنی قرمز رنگ)

سیاه‌پوش، ادامه داد: دی‌اکسید کربن از طریق سوزاندن سوخت‌های فسیلی (زغال‌سنگ، گاز طبیعی و نفت)، زباله‌های جامد، درختان و سایر مواد بیولوژیکی و همچنین در نتیجه‌ی واکنش‌های شیمیایی خاص مانند تولید سیمان وارد جو می‌شود. در چرخه‌ی طبیعی گیاهان دی‌اکسید کربن را به‌عنوان بخشی از کربن بیولوژیک توسط گیاهان جذب و از اتمسفر حذف می‌کنند؛ اما غلظت بیش‌ازحد دی‌اکسید کربن مهم‌ترین عامل گرمایش زمین است. 

وی از گاز متان به‌عنوان یکی دیگر از گازهای تشدیدکننده‌ی گرمای زمین نام برد و ادامه داد: متان در زمان استحصال و حمل‌ونقل زغال‌سنگ، گاز طبیعی و نفت، فعالیت‌های مرتبط با دامداری‌ و گاهی نیز کشاورزی و تجزیه‌ی زباله‌های آلی در محل‌های دفن زباله‌های جامد شهری تولید می‌شود. اکسید نیتروژن دیگر گاز تشدیدکننده‌ی گرمای زمین با انجام فعالیت‌های کشاورزی، صنعتی و سوخت‌های فسیلی و پسماندهای جامد و همچنین در هنگام تصفیه‌ی فاضلاب منتشر می‌شود.

 عضو هیئت‌علمی دانشکده‌ی کشاورزی با بیان اینکه گازهای فلوئوردار، گازهای گلخانه‌ای مصنوعی و قدرتمندی هستند که از انواع فرآیندهای صنعتی ساطع می‌شوند، گفت: این گازها در مقادیر کم اما با شدت زیاد منتشر می‌شود و به آن‌ها گازهای بالقوه گرمایش جهانی گفته می‌شود.

سیاه‌پوش، عنوان کرد: بر اساس بررسی صورت گرفته نیروگاه‌های تولید گرما و برق 25 درصد، کشاورزی، جنگل‌داری و فعالیت‌های مرتبط 24 درصد، فعالیت‌های صنعتی 21 درصد، حمل‌ونقل 14 درصد، فعالیت‌های ساختمانی و منازل 6 درصد و دیگر فعالیت‌ها 10 درصد در تولید گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین مؤثراند.

وی، گفت: «افزایش بهره‌وری انرژی»، «افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر»، «رصد، اندازه‌گیری و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای»، «کاهش تولید زباله و افزایش بازیافت»، «تقویت بازار فناوری‌های پایدار و محصولات و خدمات برتر از نظر زیست‌محیطی»، «اصلاح ژنتیکی ارقام متحمل به گرما در محصولات مختلف کشاورزی» و... از اقداماتی هستند که می‌تواند به کاهش روند افزایشی تولید گازهای گلخانه‌ای، پایداری و ثبات محیطی و تأمین امنیت غذایی منجر شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، بیان کرد: اقلیم جهانی شبکه‌ای متصل به یکدیگر است و تأثیرات تغییرات آب‌وهوا در تمامی کره زمین احساس می‌شود. بالا آمدن سطح آب‌ها، ذوب‌شدن یخچال‌ها، بارش‌های سیل‌آسا و طوفان‌های بسیار شدید، موج گرما و خشک‌سالی، تغییرات شدید و سریع اکوسیستم‌ها، به‌خطرافتادن سلامت انسان از طریق تغییر در عوامل بیماری‌زا و کاهش امنیت غذایی از عواقب گرمایش جهانی است.

تصاویری از دوربین‌های فضایی ناسا، مقایسه‌ی گرمایش زمین بین سال‌های 1880 تا 2020

سیاه‌پوش بارزترین تأثیر افزایش دما و گرمایش زمین را در حوزه‌ی کشاورزی دانست و گفت: این تأثیرات در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه گرمسیری متفاوت است. بهره‌وری تولید محصولات کشاورزی در صورت افزایش دما کاهش می‌یابد. به‌عنوان‌مثال بهره‌وری برنج، غذای اصلی بیش از یک‌سوم جمعیت جهان، با هر یک درجه سانتی‌گراد افزایش دما، 10 درصد کاهش می‌یابد.   

وی در پایان با بیان اینکه بر اساس مطالعات صورت گرفته تولید برنج جهان تا سال 2050 ممکن است تا 25 درصد کاهش ‌یابد، عنوان کرد: پیش‌بینی می‌شود تا این سال سه میلیارد نفر به جمعیت جهان افزوده شود؛ بنابراین میزان تولیدات کشاورزی کشورهای در حال توسعه باید بیش از دو برابر شود تا بتوان برای آیندگان رژیم غذایی مشابه رژیم حال حاضر را تأمین کرد و این در حالی است که به دلیل گرمایش جهانی، تولیدات کشاورزی به‌شدت کاهش خواهد یافت!