نوشتاری از دکتر منصوری؛ فرصت های اقتصادی کووید-19 برای ایران

دکتر سید امین منصوری عضو هیأت علمی و هسته اقتصادی و اجتماعی ستاد مبارزه با بیماری کرونا دانشگاه شهید چمران اهواز، در یادداشتی به موضوع فرصت های اقتصادی کووید-19 برای ایران پرداخت.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این یادداشت آمده است:

از زمان انتشار پاندمی کووید-19 در جهان کمتر از 5 ماه می گذرد ولی در این مدت اندک، اتفاق های بزرگی در کشورهای دنیا رخ داده است؛ به طوری که بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند جهان پس از کووید-19، جهان متفاوتی است.

 این تحولات اگرچه در ابتدا بهداشتی و زیرساختی است، اما لایه ی پنهان شده ی این پاندمی که دیگر آشکارا خود را نشان می دهد، بحث تاثیر بر مقوله های اقتصادی است. اکنون تمامی کشورها به ضعف ساختاری اقتصادی خود در مقابل همه گیری های ویروسی آگاه شده اند. اما درجه ی این تأثیر در کشورها متفاوت بوده است.

 برای ایران، بحران کرونا جدای از شرایط نامطلوبی که برای سلامت، بهداشت و اقتصاد رقم زده است، دارای فرصت هایی است که از منظر بنده به لحاظ اقتصادی می تواند در صورت توجه در بلندمدت مفید باشد. یک ماشین در حال حرکت با سرعت 200 کیلومتر بر ساعت را تصور کنید که ناگهان با یک جسم غیرقابل پیش بینی تصادف کرده است؛ چه اتفاقی خواهد افتاد؟ حال این ماشین در حال حرکت اگر 40 کیلومتر بر ساعت حرکت داشت چه اتفاقی خواهد افتاد؟ این مثال ساده ای از نحوه ی اثرگذاری ویروس کووید-19 بر اقتصاد کشورهای مانند امریکا نسبت به ایران است. نکته ی مهم، نقطه ی اثرگذاری اقتصادی ویروس کووید-19، بر تولید و اشتغال به خصوص بخش خدمات حضوری است. این مسئله از آن جهت اهمیت دارد که در کشورهای همانند امریکا با سیستم بازار آزاد و اقتصاد سرمایه داری که به شدت به عرضه و تقاضای بازار حساس است، در شرایط بحران ثبات کمتری نشان می دهد.

 به عبارتی تاب آوری این سیستم به شرایط قرنطینه بسیار اندک و کوتاه مدت است. به بیان دیگر، با کاهش تقاضا برای کالا و خدمات، بسیاری از شرکت ها به تعدیل یا اخراج نیروهای خود به منظور کاهش در هزینه ها روی می آورند که نتیجه ی آن افزایش شدید نرخ بیکاری است. برای کشوری مثل امریکا این تأثیر به معنی بیکار شدن حداقل 15 میلیون نفر نیروی کار (در حال حاضر) و افزایش شدید نرخ بیکاری تا 14 درصد، کاهش 30 درصدی ارزش بازار سهام به ارزش تقریبی 10 هزار میلیارد دلار است. در عین حال، پیش‌بینی می‌شود این همه گیری اقتصادهای بزرگ جهان مانند آمریکا را با ۲ تا 8 درصد کاهش رشد در تولید ناخالص داخلی مواجه کند. همچنین فدرال رزرو پیش‌بینی کرده ‌است ۴۷ میلیون شغل در این کشور از دست خواهد رفت و نرخ بیکاری به ۳۲ درصد برسد.

 مشخص است که امریکا به عنوان اقتصاد اول دنیا با تکانه هایی که مستقیما بر کسب و کار و تولید و اشتغال تأثیرگذار است، اثرپذیری زیادی خواهد دید. حتی اگر بیماری کنترل شود، این تکانه تا آخر سال و حتی سال های بعد همراه اقتصاد امریکا خواهد بود. این در حالی است که در سیستم دولتی بسیاری از نیروی کار، کارمندان دولت هستند که مسلماً با خانه نشینی همچنان از حقوق و مزایای کاری بهره مند هستند و لذا دولت به دلیل قراردادهای بلندمدت کاری با کارمندان خود اجازه ی اخراج یا تعدیل در نیروی کار نخواهد داشت و لذا نرخ بیکاری از شدت کاهش کمتری برخوردار خواهد بود.

بنابر آمار و اطلاعات، این تأثیر در ایران همراه با کاهش اشتغال در حدود 1.5 میلیون نفر، افزایش نرخ بیکاری در حدود دو درصد، کاهش تولید ناخالص داخلی تا یک درصد و کاهش 10 درصدی بازار سهام بوده است. این فرایند اگرچه در شرایط کنونی برای کشور ما نیز نمی تواند تا بلندمدت ادامه داشته باشد، اما کشورهای با سیستم سیاسی متمرکز و دولتی همانند چین که از منابع کافی برخوردار هستند، در بلندمدت نیز قابل کنترل است.

 از طرفی درآمدهای ایران اگرچه از کاهش قیمت نفت جهانی ضربه می خورد، ولی میزان تولید و عرضه ی آن در بعد جهانی برخلاف سایر بازیگران بخش انرژی ضربه نخواهد خورد، به گونه ای که در توافق اخیر نیز ایران از کاهش تولید معاف گردید. لذا در این بخش نیز ایران با تکانه ی کمتری مواجه خواهد شد. لذا اگرچه در شرایط کنونی درآمدهای دولت کاهش پیدا می کند و در بعضی بخش ها مانند نظام درمان و سلامت هزینه های دولت افزایش می یابد ولی باید این نکته را در نظر گرفت که در نظام دولتی بسیاری از کالاها همانند حامل های انرژی با پرداخت یارانه، پایین نگه داشته شده است و کاهش تقاضای داخلی به دلیل خانه نشینی می تواند در این هزینه ها کاهش چشمگیری ایجاد کند. مسئله ای که در نظام سرمایه داری اتفاق نمی افتد.

بر این اساس و در برآیند اگرچه به لحاظ اقتصادی تمامی کشورهای دنیا با این چالش به شدت درگیر هستند، اما به نظر می رسد چه کشورهای پیشرفته مانند امریکا و چه کشوری همانند ایران با شرایط تحریمی شدید و نرخ بالای بیکاری و درآمدهای سرانه ی به نسبت کم، به خصوص در بین جوانان، توان درازمدت برای مقابله با این ویروس را ندارند و همه ی اقتصادها به احتمال زیاد از خرداد ماه فعالیت های اقتصادی را با رعایت پروتکل بهداشتی مشخصی برقرار نمایند.

اما چیزی که مسلم است، ضریب و قدرت اثرگذاری ویروس کوید-19 بر اقتصاد ایران کمتر بوده و اثرات کوتاه مدت چنین مشکلی به سرعت رفع خواهد شد (یک دلیل برای این استدلال این است که در این شرایط کشور توان ادامه ی تعطیلی را نخواهد داشت) و در بلند مدت آهنگ حرکت چنین تکانه ای در صورتی که با برنامه ریزی صحیح سیاستمداران و دولتمردان همراه باشد، به طوریکه در بخش های واردات و تولید تکنولوژی های جدید و استفاده از ظرفیت های مغفول تولید همراه باشد، می تواند بخشی از عقب افتادگی اقتصادی کشور ما نسبت به کشورهای پیشرفته را جبران کند. به خصوص اینکه چین در این نبرد با ویروس پیروز بوده و برای جبران عقب افتادگی رشد، به بازار انرژی ایران وابسته است.