نوشتاری از دکتر شیخه؛ گذار کرونا از پدیده­ای طبیعی به مسئله ­ای اخلاقی

دکتر رضا شیخه مدرس گروه علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز و عضو هسته ی مشاوره اجتماعی و فرهنگی ستاد مقابله با بیماری کرونا این دانشگاه  در یادداشتی به این مساله پرداخت که آیا پدیده ای مثل کرونا می تواند به شکل یک مساله اخلاقی صورت بندی شود؟

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این یادداشت آمده است:

آیا پدیده­ای مثل «کرونا» می ­تواند به شکل یک «مسئله اخلاقی» صورت­ بندی شود؟ یک اصل کلی می­ گوید که تنها چیزهایی که انسان توانایی کنترل آن­ها را دارد می­ توانند مورد قضاوت  اخلاقی قرار گیرند و به اخلاقی یا غیر اخلاقی متصف شوند. بر پایه این اصل از آنجا که پدیده­هایی چون بیماری، زلزله، سیل و خشکسالی خارج از حیطه کنترل و نظارت بالفعل و ممکن ما انسان ­ها قرار دارند، در نتیجه مشمول داوری اخلاقی نمی ­شوند. چون­که این پدیده ­ها ناشی از نیروهای طبیعی و غیر انسانی ­اند.

 اصل فوق تا زمانی صادق خواهد بود که در پیوندِ با عواملی همچون دانش علمی و فناوری و روابط و مناسبات اجتماعی نگریسته نشود. اما، به محض آنکه پای روابط و مناسبات اجتماعی و دانش علمی و تکنولوژیک به میان می­ آید این اصل اعتبار خود را از دست می ­دهد و به اصلی «نسبی» مبدل می ­شود.

امروزه، دانش و تکنولوژی امکانات زیادی در جهت از بین بردن یا به حداقل رساندن بخشی از مشکلات و دشواری­ های ناشی از پدیده ­هایی مانند بیماری­ و خشکسالی برای انسان­ ها فراهم آورده است. علاوه براین، راهکارها و توصیه های دیگری برای مقابله با این پدیده ­ها در سایر حوزه ­های دانش ارائه شده است. حال، اگر از این امکانات استفاده نمی ­شود و یا اگر این راهکارها و توصیه ­ها جدی گرفته نمی ­شوند و بحران ­هایی همچون بیماری و خشکسالی همچنان ادامه می ­یابند، دیگر نمی ­توان این پدیده ­ها را اموری طبیعی دانست، بلکه باید گفت که آن­ها مسائلی اخلاقی هستند که اکنون با آن­ها مواجه ­ایم. 

اگر می توان از طریق قرنطینه از وجود کرونا که موجب رنج و عذاب، نابودی و عاجز کردن انسان­هاست جلوگیری کرد ولی به عللی همچون بی ­اعتنایی، عدم توجه و بی تفاوتی و یا هر دلیل دیگری برای پیشگری و یا از بین بردن آن اقدامی صورت نمی ­گیرد، یا دیر اقدام می ­شود، پس ادامه وجود کرونا دیگر مسئله ­ای اخلاقی خواهد بود نه چالشی طبیعی. اگر ماسک و مواد ضد عفونی کننده برای پیش­گیری از کرونا وجود داشته باشد ولی عده ای بنا به دلایل خاصی مانع از دسترسی افراد به آن­ها شوند­، و از این طریق انسان­ ها در معرض ابتلاء به کرونا قرار گیرند، پس، این را می ­توان موضوعی غیر اخلاقی خواند، یعنی آنچه «نباید بشود».

اگر ستاد ملی مبارزه با کرونا طرح فاصله گذاری اجتماعی را تصویب می­ کند و شهروندها این طرح را جدی می ­گیرند و از این طریق سبب قطع زنجیره انتقال این ویروس می ­شوند، پس آن را می­ توان مسئله ­ای اخلاقی خواند، یعنی آنچه «باید بشود». بنابراین، می توان گفت به مجرد آنکه انسان تلاش می­ کند که در پدیده ­های طبیعی ­ای همچون «کرونا» تغییری ایجاد کند یا آن­ها­ را از بین ببرد این پدیده ­ها به مسائلی اخلاقی بدل می ­شوند.

لذا، اگر ما (افراد، دولت­ ها و نظام ­های سیاسی و غیره) به هر طریقی قادر باشیم در جهت پیش­گیری یا از بین بردن  ویروس کرونا اقدامی انجام دهیم، ولی بنا بر دلایل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی یا به جهت بی­ تفاوتی، بی­ مسئولیتی، بی ­عاطفگی از آنجام آن سرباز بزنیم، آن وقت گناه «غفلت ما» چونان «گناه ارتکاب» و به همان شکل و سیما، در حوزه اخلاق قرار می­گیرد.