مریم ذوالفقاری

 شیرین‌بیان یک گیاه دارویی در خطر انقراض است و جز گونه‏های ملی محافظت شده قرار دارد. پراکندگی این گیاه در مناطق خشک و نیمه خشک جنوب ایران بیشتر دیده می‏شود . این پژوهش تنوع ژنتیکی و روابط بین جمعیت زیستگاه‏های مختلف شیرین‌بیان (استان خوزستان) توسط نشانگر مولکولی AFLP در و تعیین درصد گلیسیریزین ریشه شیرین‌بیان را مورد بررسی قرار داده است. مواد گیاهی از 90 توده با 9 پراکندگی منطقه دزفول، رامهرمز، اهواز، آبادان، خرمشهر، بهبهان، هفت تپه، اندیمشک، شوشتر جمع‌آوری شدند. بیست و سه جفت آغازگر AFLP در مجموع 1019 باند با 80/94درصد پلی مورفیسم تولید شد. روش جفت‏های بدون وزنی بر اساس تجزیه و تحلیل میانگین حسابی (UPGMA) در ماتریس ضریب تشابه جاکارد انجام شد. با توجه به نتایج، منابع ژنتیکی و تنوع در جمعیت‏های وحشی G.glabra غنی بودند. تعداد قطعات چند شکلی در هر آغازگر شناسایی شده بین 65-18 باند با میانگین 95/41 باند بود. میانگین پولی مورفیک (PIC) 81/0 در ترکیب کلی پرایمر بود. پرایمر ترکیبی M-GTC+P-AGC نشان دادند بالاترین PIC (94/0) است که می‏تواند ترکیب خوبی به منظور بررسی تنوع ژنتیکی شیرین‌بیان باشد. میانگین و تجزیه و تحلیل اصلی حسابی روش جفت گروه توزین نشده یک تمایز آشکار بین توده‌ها مشاهده شد و نتایج دندوگرام به سه گروه تقسیم شد. تجزیه و تحلیل‏های روش آنالیز ساختاری مبتنی بر مدل حضور سه گروه نشان داد.هم چنین در اندازه گیری درصد گلیسریزین موجود در عصاره های حاصل با روش کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا (HPLC)میزان درصد گلیسریزین نمونه های بهبهان (7۴/۴ درصد) بالاترین درصد گلیسیریزین و به ترتیب نمونه‌های شوشتر، هفت تپه، دزفول، اهواز، رامهرمز، آبادان، نمونه موجود در بازار (شاهد)، خرمشهر (03/3 درصد) پایین ترین درصد گلیسیریزین بودند که به سه گروه تقسیم می‏شدند و تایید کننده نتایج آنالیز‏های ژنتیکی بودند. این مطالعه نشان داد که ارزیابی روابط فیلوژنتیکی و ساختار جمعیت در میان نمونه‏های شیرین‌بیان جمع‌آوری شده از نقاط مختلف خوزستان در سطح بالایی از تنوع ژنتیکی در برون و درون گونه ای می‌باشد. در نتیجه تلاش برای محافظت از جمعیت همه گونه‏های شیرین‌بیان در زیستگاه‏های مختلف باید تقویت شود.

شوید یکی از گیاهان دارویی متعلق به خانواده چتریان میباشد. به منظور بررسی کودهای بیولوژیک قارچ میکوریزا و باکتریهای محرک رشد بر رشد، عملکرد و میزان مواد موثره گیاه دارویی شوید، آزمایشی در سال 95-1394 در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 5 تیمار و 4 تکرار در مزرعه تحقیقاتی گروه علوم باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل تلقیح دو گونه باکتری محرک رشد (انتروباکتر کلوزه E1، انتروباکتر کلوزه E2) ، قارچ میکوریزا (مخلوط سه گونه)، کودشیمیایی و شاهد (بدون کود) بود. شاخص های مورد بررسی در این آزمایش عبارتند از صفات کمی شامل: وزن تر و خشک بخش هوایی بوته، تعداد برگ، ارتفاع بوته، ارتفاع تا ساقه گلدهنده، تعداد چتر در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد بذر و صفات کیفی شامل: میزان نیتروزن و فسفر برگ، رنگدانههای فتوسنتزی (کلروفیلa ،b، a+bو کارتنوئید)، درصد همزیستی میکوریزا، درصد و اجزای اسانس بذر شوید بود. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که تیمارهای آزمایش تاثیر مثبت و افزایشی را بر شاخص‌های مانند وزن خشک اندام هوایی، تعداد برگ، ارتفاع بوته، عملکرد بذر، وزن هزار دانه، درصد فسفر و درصد نیتروژن برگ ، درصد همزیستی و درصد اسانس گیاه دارویی شوید داشتند. تیمار انتروباکتر کلوزه E1 بهترین تیمار و پس از آن قارچ میکوریزا ، کود شیمیایی و انتروباکتر کلوزه E2 قرار داشتند. با توجه به نتایج این پژوهش، در مجموع استفاده از تیمارهای تلقیح باکتریایی جهت افزایش عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی شوید توصیه میگردد.

امروزه گیاهان دارویی اهمیت بالایی در تامین سلامتی بسیاری از جوامع پیشرفته و سنتی دارند، درنتیجه تولید مواد گیاهی با عملکرد بالا و کیفیت مطلوب و مطابق با استانداردهای لازم، مثل غلظت مناسب مواد فیتوشیمیایی و عاری بودن از بقایای سموم و کود شیمیایی در محصولات، حائز اهمیت‌ است. استفاده از باکتری‌های محرک رشد به‌عنوان کود زیستی‌ دوستدار طبیعت از راهکارهای علمی و موثر برای تولید گیاهان دارویی و کاهش اثرات سوء کودهای شیمیایی است. گیاه دارویی همیشه‌بهار، گیاهی بسیار مفید و ارزشمند متعلق به خانواده کاسنی است که برای اهداف غذایی و دارویی استفاده می‌شود؛ بنابراین پژوهش حاضر باهدف بررسی تاثیر باکتری‌های محرک رشد بومی‌ اهواز بر کمیت و کیفیت گل همیشه‌بهار انجام شد. آزمایش در قالب طرح‌ بلوک‌های کامل تصادفی در 5 تیمار و 4 تکرار در سال‌های 95-94 به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایشی شامل تلقیح باکتری (انتروباکتر کلوزه E1، انتروباکتر کلوزه E2، سودوموناس) و کودشیمیایی و شاهد بود. گیاهان بعد از اتمام دوره رویش و تشکیل گل برداشت و برخی خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد که اثر تیمارهای کودی بر صفات تعداد برگ، ارتفاع بوته، وزن ‌تر و خشک بخش هوایی، وزن‌ تر و خشک‌ کاپیتول گل، قطر کاپیتول گل، تعداد گل‌ در مترمربع، عملکرد خشک گل، وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق، وزن دانه در طبق، میزان کلروفیل a، b و کل، میزان کارتنویید برگ‌، درصد نیتروژن و فسفر برگ، میزان فنل و درصد کارتنویید گل در سطح (01/0≤ p) معنی‌دار است. همچنین با توجه به نتایج تجزیه واریانس، تیمارهای کودی بر عملکرد تر گل و میزان فلاونویید در سطح 05/0 تاثیر داشت. باکتری‌های مورداستفاده تاثیر معنی‌داری بر تمام صفات موردبررسی داشتند. در میان باکتری‌های مورداستفاده از نظر صفات تعداد برگ، وزن خشک ‌اندام هوایی، وزن‌ تر کاپیتول گل، وزن خشک کاپیتول گل، قطر کاپیتول گل، عملکرد تر و خشک گل، وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق، وزن دانه در طبق، میزان کلروفیل a، b و کل و میزان کارتنویید برگ، ‌درصد نیتروژن و فسفر برگ، میزان فنل گل، میزان کارتنویید گل، نیز تفاوت معنی‌داری مشاهده شد و به‌طورکلی، می‌توان انتظار داشت که باکتری‌های محرک‌ رشد دارای برتری‌های بیشتری نسبت به کودشیمیایی ‌باشند. کودهای بیولوژیک قابل‌ رقابت با کودشیمیایی بوده و حتی بازده بهتری از آن را در کشت گیاه همیشه‌بهار داشتند.

گشنیز یکی از گیاهان دارویی مهم متعلق به خانواده چتریان می‌باشد. به منظور بررسی اثر کودهای بیولوژیک میکوریزا و ورمی‌کمپوست بر رشد، عملکرد و میزان مواد موثره گیاه دارویی گشنیز، آزمایشی مزرعه‌ای در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 4 تیمار و 4 تکرار درمزرعه تحقیقاتی گروه علوم باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز در سال 95-1394 انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل:1)شاهد 2) ورمی کمپوست 3) کود شیمیایی 4) قارچ میکوریزا بودند. صفات مورد بررسی در این آزمایش عبارتند ازصفات کمی: ارتفاع بوته، ارتفاع تا ساقه گل‌دهنده، وزن تر و خشک بوته، تعداد چتر در بوته، تعداد بذر هر چتر، وزن بذر هر چتر، وزن هزار دانه، عملکرد بذر و صفات کیفی شامل میزان نیتروژن و فسفر برگ، رنگدانه‌های فتوسنتزی (کلروفیلa وb ، a+b و کاروتنوئید)، همزیستی میکوریزایی، درصد، عملکرد و اجزای اسانس بودند. نتایج نشان داد که به جز صفات ارتفاع تا ساقه گل‌دهنده، میزان نیتروژن برگ، کلروفیل a، کاروتنوئید و میزان اسانس، در سایر صفات بین تیمارها اختلاف معنی‌دار وجود داشت. مقایسه میانگین‌ها نشان داد که بیشترین تعداد چتر در بوته، درصد همزیستی، وزن هزار دانه، درصد فسفر برگ و عملکرد اسانس مربوط به تیمار میکوریزا بود. همچنین در شاخص‌هایی مانند ارتفاع تک بوته، تعداد بذر در هر چتر، وزن تر وخشک بخش هوایی، وزن بذور هر چتر، عملکرد بذر، میزان کلروفیلb و کلروفیلa+b بیشترین در تیمار میکوریزا مشاهده شد که اختلاف معنی داری با تیمار کود شیمیایی نداشت. تیمار شاهد در تمامی صفات مورد بررسی ضعیف‌تر از سایر تیمارها بود. بر اساس نتایج این تحقیق، کود‌های بیولوژیک اثر مثبتی بر افزایش صفات کمی و کیفی گیاه دارویی گشنیز داشتند. کاربرد قارچ میکوریزا موجب افزایش شاخص های رشدی و عملکرد گیاه گشنیز شده و در اغلب صفات، تفاوت معنی داری با تیمار کود شیمیایی در این گیاه نداشت. تیمار ورمی کمپوست در مقایسه با تیمار شاهد افزایش معنی داری در صفات رشدی و عملکرد گیاه داشت. بنابراین با توجه به نتایج به دست آمده کاربرد کود بیولوژیک میکوریزا و ورمی کمپوست به جای کود شیمیایی توصیه می‌گردد.