سیدمجید سجادیه

گیاه دارویی نعناع (Mentha spicata L.) متعلق به خانوادهLamiaceae می¬باشد که از مواد موثره آن در صنایع غذایی، داروسازی، بهداشتی و آرایشی، شیرینی سازی، نوشابه¬سازی و صنایع ادویه¬ای، مورد استفاده قرار می¬گیرد. خشک کردن یکی از مراحل مهم پس از برداشت گیاهان دارویی می¬باشد و نقش مهمی در کمیت و کیفیت مواد موثره دارویی آن¬ها دارد. به طور کلی، خشک کردن عبارت است از خارج نمودن آب از ماده غذایی به گونه‌ای که محصول خشک حاصل از این عمل را بتوان به مدت طولانی، سالم نگهداری کرد. در تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر دما و روش خشک کردن بر مدت زمان خشک شدن، حفظ کیفیت رنگ و میزان کمی و کیفی اسانس گیاه دارویی نعناع از طرح آزمایشی فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی و برای مقایسه روش¬های خشک کردن با نمونه شاهد از آزمون تی تست استفاده شد. در این تحقیق اثر روش خشک کردن (دوسطح: خشک¬کن کابینتی خورشیدی و خشک¬کن خلایی) و دما (سه سطح: 30، 40 و 50 درجه سلسیوس) در سه تکرار آزمایش شد. میانگین تیمارهای مختلف با یکدیگر و نیز با شاهد (خشک¬کردن در سایه) مقایسه شد. خشک کردن نمونه¬ها تا زمانی که وزن آن¬ها به محتوی رطوبتی 10% بر پایه تر رسید، ادامه داشت. تحلیل داده‌ها به کمک نرم‌افزار‌ SPSS 22 و MINITAB (16.2) و مقایسه میانگین‌ها به کمک آزمون دانکن انجام گردید. پس از خشک شدن برگ¬ها، اسانس آن¬ها به روش تقطیر با آب و به وسیله دستگاه کلونجر استحصال گردید و اجزای آن به وسیله دستگاه¬های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) تجزیه و شناسایی شد. نتایج نشان داد که خشک-کن خلایی به طور معنی داری در کاهش مدت زمان خشک شدن تاثیر داشته است و مدت زمان خشک شدن نعناع را حدود 50 دقیقه نسبت به خشک¬کن خورشیدی کاهش داده است. مقایسه روش¬های مختلف خشک کردن با نمونه خشک شده در سایه نشان داد که روش¬های خشک کردن با نمونه شاهد اختلاف معنی¬دار دارند. نمونه خشک شده در سایه با 3200 دقیقه و خشک¬کن خلایی در دمای 50 درجه سلسیوس با 100 دقیقه به ترتیب بیشترین و کمترین زمان خشک شدن را به خود اختصاص دادند. نتایج حاصل از دمای خشک شدن نشان داد با افزایش دمای خشک شدن روند خشک شدن نعناع افزایش می¬یابد به طوری که دمای 50 درجه سلسیوس با 112 دقیقه کمترین زمان خشک شدن و دمای 30 درجه سلسیوس با 237 دقیقه بیشترین زمان خشک شدن را داشتند. نتایج حاصل از شاخص تغییرات رنگ نشان داد بهترین نمونه از نظر حفظ رنگ نعناع، در خشک¬کن خلایی بدست آمد. نتایج حاصل از روش¬های مختلف خشک کردن در رابطه با شاخص تغییرات رنگ نشان داد بیشترین تغییر رنگ در خشک¬کن خورشیدی در دمای 50 درجه سلسیوس و کمترین تغییر رنگ در خشک¬کن خلایی در دمای 40 درجه سلسیوس بدست آمد. نتایج نشان داد تاثیر دما و روش خشک کردن بر روی میزان اسانس معنی¬دار است. بیشترین میزان اسانس از خشک¬کن خورشیدی و کمترین میزان اسانس از خشک¬کن خلایی بدست آمد. در رابطه با اثر دما بر میزان اسانس نتایج نشان داد افزایش دما باعث کاهش میزان اسانس می¬شود. نتایج آنالیز اسانس توسط دستگاهGC و GC/MS تعداد 34 ترکیب اصلی را در اسانس نعناع شناسایی کرد. ترکیبات اصلی در اسانس نعناع شامل لیمونن و کاروُن می¬باشد. بیشترین مقدار لیمونن از خشک¬کن خورشیدی در دمای 30 درجه سلسیوس و کمترین مقدار آن از نمونه خشک شده در سایه بدست آمد. نتایج همچنین نشان داد که بیشترین مقدار کاروُن از خشک¬کن خورشیدی در دمای 40 درجه سلسیوس و کمترین مقدار آن از خشک¬کن خورشیدی در دمای 30 درجه سلسیوس بدست آمد. نتایج بدست آمده نشان داد تیمارهای خشک کردن بر روی ترکیبات اسانس تاثیر چندانی نداشته است.