اسماعیل خالقی

 شناخت و ارزیابی تنوع در کلکسیون¬های ژرم پلاسم¬های گیاهی می¬تواند گامی مهم در برنامه¬های اصلاحی و همچنین مدیریت و نگه¬داری ژرم¬پلاسم به حساب آید. زیتون با نام علمی Olea europaea L از خانواده Oleaceae به عنوان یکی از گونه¬های مهم از نظر تولید روغن می¬باشد. هدف از بررسی حاضر ارزیابی تنوع ژنتیک 50 ژنوتیپ مختلف زیتون با استفاده از داده¬های مورفولوژیکی بود. بدین منظور چهار ژنوتیپ از منطقه قلعه تل 1، چهار ژنوتیپ از منطقه قلعه تل 2 و چهار ژنوتیپ از منطقه قلعه تل 3 شهرستان باغملک، شش ژنوتیپ از منطقه قلعه خواجه، پنج ژنوتیپ از منطقه قلعه لوت و پنج ژنوتیپ از منطقه کوشک شهرستان اندیکا، سه ژنوتیپ از منطقه مال سیدی، چهار ژنوتیپ از منطقه نوترکی و شش ژنوتیپ از منطقه موسوی شهرستان ایذه و یک ژنوتیپ از منطقه تراز و هشت ژنوتیپ از منطقه میان رودان شهرستان لالی مطابق دستورالعمل IOC مورد مطالعه قرار گرفته و سپس آنالیز واریانس داده¬ها براساس آزمایش لانه آشیانه¬ای و مقایسه میانگین به روش دانکن انجام شدند. تجزیه صفات کمی و کیفی میوه، هسته و برگ 50 ژنوتیپ زیتون مورد بررسی حاکی از اختلاف معنی¬دار آماری اثر ژنوتیپ در منطقه در شهرستان در سطح بود (01/0>P). نتایج صفات توصیفی نیز حاکی از تنوع بسیار زیاد هر یک از صفات مورد بررسی بود. جهت تعیین گروه¬های ژنوتیپی با بیشترین همبستگی داخلی، تجزیه به عامل براساس تجزیه به مولفه¬های اصلی و چرخش وریماکس انجام گرفت که با توجه به نتایج آنالیز به طور کلی، 13 مولفه به عنوان مولفه¬های اصلی توانستند 74% از تنوع میان ژنوتیپ¬ها را توجیه کنند. همچنین، نتایج حاصل از تجزیه خوشه¬ای براساس صفات مورفولوژیکی، ژنوتیپ¬های مختلف مورد بررسی را در 6 گروه اصلی تقسیم نمود. به طور کلی نتایج بدست آمده از این پژوهش وجود تنوع مورفولوژیکی بین ژنوتیپ¬های مختلف مناطق در چهار شهرستان مورد بررسی را نشان داد.

 با توجه به این¬که کشور ایران در مناطق خشک و نیمه¬خشک دنیا واقع شده است، مصرف بهینه و صرفه¬جویی در مصرف آب باید هر چه بیشتر مدنظر قرار گیرد. یکی از راه¬های جلوگیری از مصرف نامناسب آب در کشاورزی کاشت گیاهان مقاوم به کمبود آب و استفاده از مواد تعدیل¬کننده تنش خشکی بر گیاهان از قبیل اسید¬سالیسیلیک، کائولین، پتاسیم و غیره در مناطق خشک و نیمه¬خشک می¬باشد. بنابراین پژوهشی به منظور بررسی اثر سطوح مختلف آبیاری (100، 66 و 33 % تبخیر و تعرق) و اسید¬سالیسیلیک (0، 5/0 ، 1 و 2 میلی¬مولار) برخصوصیات مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی درختان جوان زیتون رقم کنسروالیا به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک¬های کامل تصادفی در شرایط گلخانه در دانشگاه شهید چمران اجرا شد. نتایج نشان داد که گیاهان اسپری شده با غلظت 2 میلی¬مولار اسید سالیسیلیک از وضعیت بهتر و مناسب¬تری از نظر طول ریشه، تعداد برگ، ارتفاع گیاه، سطح برگ، تعداد شاخه، قطر ساقه، وزن تر وخشک ریشه، ساقه و برگ در مقایسه با گیاهان اسپری نشده تحت شرایط تنش کمبود آب برخوردار بودند. اثر برهمکنش آبیاری و اسید سالیسیلیک بر وزن خشک برگ نشان داد که با کاهش مقدار آب از 100 به 66 و 33 % تبخیر و تعرق گیاه در نهال¬های اسپری نشده با اسید سالیسیلیک وزن خشک برگ کاهش یافت. بطوری که در گیاهان اسپری نشده با اسید-سالیسیلیک و آبیاری شده با 100%، 66% و 33% پتانسیل تبخیر و تعرق گیاه، وزن خشک برگ به ترتیب 51/7، 30/4 و 50/3 گرم بود. غلظت¬های 5/0 و 2 میلی¬مولار اسید سالیسیلیک، سبب افزایش محتوای نسبی آب برگ و پتانسیل آب ساقه در گیاهان تحت تنش کم¬آبی شد. مقاومت روزنه¬ای نیز در گیاهان اسپری شده با اسید سالیسیلیک کمترین مقدار بود. همچنین تنش کم¬آبی سبب کاهش کلروفیلa، b و کل گردید ولی بیشترین مقدار کلروفیلa در گیاهان اسپری شده با 5/0 میلی¬مولار اسید سالیسیلیک بود و در مورد کلروفیلb نیز تفاوتی بین سه غلظت 5/0، 1 و 2 میلی¬مولار اسید سالیسیلیک مشاهده نشد. بیشترین مقدار کربوهیدرات محلول کل، مربوط به گیاهان اسپری نشده با اسید سالیسیلیک و آبیاری شده با 33% تبخیر و تعرق بود، در واقع اسپری اسید سالیسیلیک با غلظت ¬2 میلی¬مولار سبب کاهش میزان کربوهیدرات محلول کل در نهال¬های آبیاری شده با سطوح آبیاری 66 و 33 % تبخیر و تعرق گیاه شد. در مورد شاخص پرولین نیز اسپری اسید سالیسیلیک در هر سه غلظت آن منجر به کاهش پرولین در شرایط تنش کم¬آبی شد. بنابراین یافته¬های این پژوهش نشان داد که محلول¬پاشی درختان جوان زیتون رقم کنسروالیا با غلظت 5/0 و 2 میلی¬مولار اسید سالیسیلیک در شرایط تنش کم¬آبی در گلخانه (66 و 33 % تبخیر و تعرق گیاه) سبب بهبود شاخص‎های مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی در مقایسه با گیاهان فاقد محلول¬پاشی شد.