سیدعبداله افتخاری

کاهو با نام علمی Lactuca sativa L. یکی از سبزی‌های مهم برگی متعلق به خانواده آفتابگردان(Astraceae) می‌باشد. منشا این گیاه را نواحی شرقی مدیترانه ذکر می کنند. شواهد نشان می دهد از 4500 سال قبل از میلاد مسیح استفاده و کاشت آن در مصر صورت می‌گرفته است، و به عنوان یک سبزی فصل سرد در مناطق مختلف جهان کشت می‏گردد. در این تحقیق به منظور بررسی برخی خصوصیات مورفولوژیکی و بیوشیمیایی ارقام کاهوی برگی، و با هدف انتخاب ارقام برتر در شرایط آب و هوایی اهواز کشت گردیدند.این آزمایش در مزرعه تحقیقاتی گروه علوم باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 12 تیمار در سه تکرار اجرا گردید.. ارقام کاهوی برگی شامل: 1- بلک سیدسیمپسون، 2- بیب، 3- لویسترو، 4- سالاد بول، 5- رد سالاد بول، 6- تام تیومب، 7- اوک لیف، 8- ویویان، 9- کارمسی، 10- دابی، 11- لوکارنو و 12- بورپی بیب بودند. صفات مولورفولوژیکی شامل تعداد و سطح برگ، وزن تر و خشک برگ، قطر رزت (بوته)، قطر ساقه در محل برش، وزن تر و خشک ساقه، وزن تر تک بوته و عملکرد پیکر رویشی (در هکتار) و صفات بیوشیمیایی شامل کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل، کاروتنوئید، ویتامین ث، کلسیم، آنتی اکسیدان(یا فعالیت آنتی اکسیدانی)، نیترات، نیتریت، فنل کل و مواد جامد محلول مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد در بین ارقام کاهو از نظرصفات مورفولوژیکی رقم سالاد بول از نظر میزان وزن تک بوته بیشترین مقدار را داشت که وزن هر بوته به طور تقریبی 493 گرم بود همچنین در میزان عملکرد رقم سالاد بول با مقدار 5916 گرم در متر مربع از تمامی صفات مورد ارزیابی برتر بود، در حالی که ارقام کارمسی و تام تیومب کمترین مقادیر را در اکثر خصوصیات مورفولوژیکی نشان دادند. از نظر صفات بیوشیمیایی در صفت فنل کل، ارقام کارمسی و رد سالاد بول به ترتیب با میزان 230 و 212 میلی‌گرم بر 100 گرم وزن تر بیشترین مقدار را داشتند. در صفت نیترات بیشترین میزان را رقم بیب با مقدار 95/303 میلی گرم بر کیلوگرم وزن خشک داشت همچنین در صفت نیتریت نیز رقم بورپی بیب با مقدار 51/182 میلی گرم بر کیلوگرم وزن خشک، داشت. در صفت تلخی رقم کارمسی به دلیل بالا بودن مواد فنلی کل از دیگر ارقام تلخ مزه تر بود. رقم دابی کمترین میزان را از نظر صفات بیوشیمیایی نشان داد.

آزمایش حاضر به‌منظور بررسی اثر مقادیر مختلف کود اوره و تراکم گیاه بر برخی شاخص‌های رشد رویشی و بیوشیمیایی در برگ‌های چغندر برگی (Beta vulgaris L. Var. cicla) در شرایط آب و هوایی اهواز انجام شد. طرح آزمایشی به‌صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در پاییز 1395 تا بهار 1396 اجرا شد. کرت اصلی شامل مقادیر کود اوره (0، 70، 140 و 210 کیلوگرم در هکتار) و کرت فرعی شامل فواصل کاشت بین ردیف‌ها20 و بین دو بوته روی ردیف 10، 15، 20 و 25 سانتیمتر ( به ترتیب 50، 33، 25 و 20 بوته در مترمربع ) بود. فاکتورهای اندازه‌گیری شده شامل: وزن‌تر و خشک، ارتفاع بوته، طول و عرض برگ، عملکرد، کلروفیل، کاروتنوئید، آنتوسیانین، نیترات، نیتریت، اسیدآمینه کل، فنل کل و کربوهیدرات های محلول بود. نتایج برهمکنش اثرات کود اوره و تراکم نشان داد با افزایش میزان کود اوره و تراکم، غلظت نیترات، نیتریت و عملکرد کل افزایش پیدا کرد. بیشترین عملکرد کل ( 33 تن در هکتار) در تیمار 140 کیلوگرم در هکتار اوره با تراکم 50 بوته در مترمربع (20×10 سانتی‌متر) در برداشت دوم به دست آمد. بیشترین میزان نیترات (1587 میلی‌گرم در کیلوگرم وزن خشک) در تراکم 50 بوته در مترمربع پس از مصرف 210 کیلوگرم کود اوره در هکتار در برداشت سوم حاصل شد. بیشترین میزان نیتریت (5/215 میلی‌گرم در کیلوگرم وزن خشک) در تراکم 50 بوته در مترمربع پس از مصرف 70 کیلوگرم در هکتار کود اوره و در برداشت سوم، بیشترین میزان اسیدآمینه کل ( 92/0 میلی‌گرم بر گرم وزن خشک) در تراکم 33 بوته در مترمربع پس از مصرف 140 کیلوگرم در هکتار کود اوره، بیشترین مقدار گلوکز ( 3/15 میلی‌گرم بر گرم وزن خشک) پس از مصرف 140 کیلوگرم در هکتار کود اوره و بیشترین میزان فنل کل ( 9/113 میلی‌گرم در 100 گرم ) در تراکم 33 بوته در مترمربع پس از مصرف 210 کیلوگرم در هکتار کود اوره به دست آمد. با توجه به اینکه بیشترین عملکرد در تیمار 140 کیلوگرم در هکتار اوره و تراکم 50 بوته در مترمربع به دست آمد و پس‌ازآن با افزایش میزان کود، عملکرد کاهش و میزان نیترات افزایش پیداکرد، تیمار 140 کیلوگرم در هکتار اوره در این آزمایش هم ازنظر اقتصادی و هم سلامت محصول مناسب‌ترین تیمار می باشد.

  شوری خاک به¬ عنوان یک ¬عامل محیطی ¬غیرزنده تنش¬زا از مهم¬ترین عوامل محدود کننده رشد گیاهان به ¬ویژه در مناطق خشک و نیمه ¬خشک ¬جهان محسوب می¬شود و به ¬عنوان مشکلی ¬مهم در کشاورزی آبی شناخته شده ¬است و همچنین موجب کاهش رشد و عملکرد محصولات کشاورزی می¬شود، به همین جهت باید به دنبال راه¬کارهایی برای کشت گیاهان در این خاک¬ها بود. بنابراین به منظور بررسی اثر هیومیک ¬اسید بر خصوصیات مورفولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه کاهوی بومی اهواز تحت شرایط تنش شوری، آزمایشی در گلخانه تحقیقاتی ¬گروه علوم¬ باغبانی، دانشگاه شهید چمران اهواز طی سال¬های 95- 1394، به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک¬های کامل تصادفی و در 3 تکرار اجرا گردید. فاکتور اول شامل تیمارهای تنش ¬شوری (75/0، 5/1، 3، 6 و 8 دسی¬زیمنس بر متر) و تیمار هیومیک اسید (شاهد، 15 و 30 میلی¬گرم در کیلوگرم¬ خاک) به کار برده شد. نتایج پژوهش¬ حاضر نشان¬ داد که تحت شرایط ¬تنش ¬شوری شدید، جذب عناصر غذایی، رنگیزه¬های فتوسنتزی، اسید آمینه کل، کارآیی مصرف آب، شاخص های رشدی شامل وزن¬تر و خشک اندام هوایی و ریشه، قطر ساقه، تعداد برگ، ارتفاع گیاه و عملکرد کاهش معنی داری یافت. در حالی که با افزایش تیمار هیومیک اسید به میزان 30 میلی¬گرم در کیلوگرم خاک میزان این صفات افزایش یافتند. میزان پرولین تحت شرایط تنش شوری بالا افزایش معنی¬داری را نشان داد، به گونه ای که بیش¬ترین میزان پرولین در تیمار 8 دسی زیمنس برمتر (54/0 میلی¬گرم بر گرم وزن خشک) و کم¬ترین آن در تیمار 75/0 دسی زیمنس برمتر مشاهده شد (09/0 میلی¬گرم بر گرم وزن خشک). همچنین تحت شرایط تنش شوری تجمع نیترات، نیتریت و نفوذپذیری غشاء سلولی افزایش معنی¬داری داشتند. به گونه¬ای که بالاترین میزان تجمع نیترات و نیتریت در تیمار تنش شوری 8 دسی زیمنس برمتر مشاهده شد. همچنین اثر برهمکنش تنش شوری و هیومیک اسید در شاخص¬های ¬رشدی ازجمله وزن¬ خشک¬ ریشه و اندام¬ هوایی و صفات¬¬ فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی از جمله کارایی مصرف آب، نیترات، پرولین، کلروفیل، عناصرآهن و فسفر معنی¬دار بود که بهترین تیمار در اکثر صفات بیان شده، برهمکنش تیمارهیومیک -اسید 30 میلی¬گرم درکیلوگرم خاک + 75/0 دسی¬زیمنس ¬برمتر (تیمارشاهد شوری) بود. نتایج ¬آزمایش نشان داد تیمار هیومیک اسید می¬تواند به عنوان یک راه¬کار مناسب جهت کاهش تنش شوری در تولید کاهوی بومی ¬اهواز به کار گرفته شود.

انتخاب ارقامی با عملکرد و کیفیت مطلوب، در کشت گلخانه‌ای گوجه‌فرنگی به منظور بهره‌وری اقتصادی این محصول اهمیت بسیاری دارد. بدین منظور جهت ارزیابی رشد، عملکرد و کیفیت میوه چهار رقم گوجه‌فرنگی گیلاسی در سیستم کشت بدون خاک، پژوهشی در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی، با سه تکرار، در مجموعه گلخانه‌های تحقیقاتی گروه علوم باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز، در سال 1394-1393، به اجرا درآمد. نتایج نشان داد که بین ارقام از لحاظ کلیه صفات مورد بررسی بجز صفات تعداد برگ، درصد ماده خشک ساقه، رنگیزه‌های فتوسنتزی، طول، درصد ماده خشک و مقدار نیترات و نیتریت میوه تفاوت معنی‌دار وجود داشت. نتایج مقایسه‌ی میانگین‌ها نشان داد که بیش‌ترین درصد ماده خشک و سطح برگ، قطر و وزن تر ساقه و وزن تر ریشه در رقم Belize وجود داشت، بیش‌ترین عملکرد در بوته در رقم Cherry Belle (2929 گرم) و کم‌ترین عملکرد در بوته در رقم Belize (1637/7گرم) مشاهده شد. همچنین بیش‌ترین متوسط وزن تک میوه در رقم Cherry Belle (11/135 گرم) و بیش‌ترین تعداد میوه در بوته در رقم Sogno (295 عدد) مشاهده شد. در بررسی صفات کیفی رقم Cherry Belle بیش‌ترین میزان لیکوپن (32/411 میلی‌گرم در کیلوگرم وزن تر) و ویتامین ث (28/246 میلی‌گرم در 100گرم وزن تر) و رقم Baby Tom بیش‌ترین میزان مواد جامد محلول (4/866 درجه بریکس) و اسید قابل تیتراسیون (511/33 میلی‌گرم در 100گرم وزن تر) را نشان دادند و همچنین بیش‌ترین سفتی بافت میوه در رقم Sogno (3/965 نیوتن) مشاهده شد. با‌توجه به بررسی نتایج رقم Cherry Belle، به دلیل عملکرد، میزان ویتامین ث و لیکوپن بالا جهت کشت در شرایط آب و هوایی اهواز پیشنهاد می‌گردد.

آهن یکی از عناصر ضروری برای رشد گیاهان محسوب می¬شود زیرا در بسیاری از واکنش¬های حیاتی گیاه نقش دارد. با وجود فراوانی آهن در خاک، جذب این عنصر توسط گیاه یکی از مهم¬ترین مشکلات تغذیه¬ در گیاهان محسوب می¬شود این پژوهش با هدف بررسی برخی شاخص¬های مورفولوژیک، فیزیولوژیک و بیوشیمیایی سه توده اسفناج بومی ایران، در پاسخ به مقادیر مختلف آهن در محلول غذایی در سیستم کشت بدون خاک انجام شد. آزمایش در قالب فاکتوریل طرح پایه بلوک¬های کامل تصادفی، با تیمار توده¬های اسفناج بومی ایران (شامل همدان به عنوان شاهد، ورامین 88 و شیروان) و مقادیر مختلف آهن از منبع Fe-EDTA در محلول غذایی کوپر در 5 سطح (12میلی¬گرم در لیتر آهن به عنوان سطح پایه محلول غذایی و مقادیر شامل 3، 6، 9 و 15 میلی¬گرم در لیتر آهن) در سه تکرار در بستر حاوی مخلوط کوکوپیت و پرلیت در گروه علوم باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا گردید. نتایج آزمایش نشان داد بیشترین تعداد برگ، وزن تر و خشک دمبرگ و وزن تر طوقه در توده همدان وجود داشت. در غلظت 15 میلی¬گرم در لیتر آهن بیشترین میزان کلروفیل، کارتنوئید، ترکیبات فنلی، پنتوز، هگزوز، کربوهیدرات کل و تجمع آهن پهنک در برگ¬ وجود داشت. همچنین بیشترین تجمع آهن دمبرگ و بیشترین میزان نیترات دمبرگ در توده شیروان به ترتیب در غلظت¬های 6 و 12 میلی¬گرم در لیتر بود. بیشترین اسیدآمینه کل و نیتریت دمبرگ مربوط به توده ورامین و تیمار 15 میلی¬گرم آهن در لیتر بود. با توجه به میزان آهن در دمبرگ و پهنک و خصوصیات بیوشیمیایی، مشخص شد کیفیت اسفناج به طور معنی¬داری تحت تاثیر تیمارهای آهن قرار گرفت. با توجه به نتایج، استفاده از تیمار 15 میلی¬گرم آهن در محلول غذایی کوپر می¬تواند در بهبود کیفیت محصول اسفناج موثر باشد.

کادمیم یکی از مهم¬ ترین فلزات آلاینده محیط زیست شناخته شده است زیرا به راحتی از طریق ریشه گیاهان جذب شده و در اندام¬های رویشی تجمع می¬یابد و باعث کاهش رشد گیاه می¬شود. مصرف محصولات کشت شده در خاک¬های آلوده به کادمیم، سلامتی انسان و دام را به خطر می اندازد. این پژوهش با هدف بررسی تجمع کادمیم در اندام¬های مختلف تربچه در طی دو زمان برداشت و همچنین اثراتی که کادمیم روی ویژگی¬های مورفولوژیک و فیزیولوژیک و بیوشیمیایی تربچه می¬گذارد در قالب طرح فاکتوریل بر پایه بلوک¬های کامل تصادفی با تیمار کادمیم از منبع کلرید کادمیم در سه غلظت صفر (شاهد) ، غلظت 30 و 60 میلی¬گرم در کیلوگرم خاک ، دو زمان برداشت با سه تکرار در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. نتایج آزمایش نشان داد که تیمار 60 میلی¬گرم در کیلو¬گرم خاک بیشترین تاثیر منفی را بر ویژگی¬های رویشی نظیر وزن تر و خشک گیاه، تعداد و سطح برگ تربچه داشت. در غلظت 60 میلی¬گرم بیشترین میزان پرولین در برگ¬ها مشاهده شد و در این غلظت بیشترین میزان تجمع کادمیم در اندام¬های تربچه مشاهده گردید. نتایج نشان داد در زمان دوم برداشت روند میزان تجمع کادمیم در حال افزایش می¬باشد و تاخیر در برداشت به منظور عملکرد بالاتر می¬تواند در افزایش تجمع کادمیم در اندام¬های گیاه موثر باشد. در بین اندام¬¬های ریشه، هیپوکوتیل، پوست هیپوکوتیل ، دمبرگ و برگ، بیشترین غلظت تجمع کادمیم در برگ¬ها مشاهده شد که نشان دهنده تحرک بالای کادمیم در این اندام می-باشد. پوست هیپوکوتیل در مقایسه با هیپوکوتیل تجمع کادمیم بیشتری داشت. محتوای کلروفیل برگ و همچنین ویتامین ث بخش هیپوکوتیل در تیمارهای کادمیم نسبت به شاهد کاهش معنی¬داری نشان داد. بطور کلی می¬توان بیان کرد که در خاک¬های آلوده به کادمیم گیاه تربچه پتانسیل بالایی برای تجمع این عنصر دارد با توجه به اینکه برگ¬ها کادمیم زیادی را تجمع می¬دهند در خاک¬های آلوده به کادمیم توصیه می¬شود که از مصرف این اندام خودداری شود.

چکیده: در سال¬های اخیر نگرانی¬ها در مورد آثار دراز مدت فلزات سنگین به عنوان یکی از مهمترین آلاینده¬های زیست محیطی ، افزایش یافته است، از این رو ارزیابی تجمع این عناصر سمی در خاک و گیاهان، در محیط زیست، از نظر سلامت و حیات انسان و سایر موجودات، بسیار اهمیت یافته است. کادمیوم از فلزات سنگینی است که به دلیل استفاده از کودهای فسفره با ناخالصی کادمیومی، استفاده از لجن فاضلاب، در راستای مدیریت افزایش ماده¬ی آلی به خاک و صنعتی شدن، در زمینهای کشاورزی روند افزایشی دارد. در این مطالعه، گیاهان سه توده ی اسفناج ورامین یک، ورامین دو و همدان، در چارچوب طرح اسپلیت فاکتوریل در قالب بلوک¬های کامل تصادفی، با سه تکرار، تحت تیمار سه غلظت 0, 30 و 60 (میلی¬گرم بر کیلوگرم خاک) کلرید کادمیوم قرار گرفته و میزان تجمع کادمیوم در دو مرحله ی زمانی (50 روز پس از کشت و 10 روز پس از اولین برداشت) مورد اندازه¬گیری قرار گرفت. نتایج نشان داد میزان تجمع کادمیوم، به طور معنی¬داری در بخش هوایی، بالاتر از ریشه بود، به طوری که میانگین تجمع در بخش هوایی 71/94 (میلی گرم برکیلوگرم وزن خشک) درتیمار 60 میلی¬گرم بوده است، حال آن که در ریشه ی گیاه این میزان 77/78 در تیمار 60 میلی گرم بود. بعلاوه، میزان تجمع کادمیوم در هر دو بخش گیاه، در تمام گیاهان به جز شاهد، از میزان استاندارد بالاتر بود. بیشترین مقدار تجمع در ریشه به توده ی ورامین 2 متعلق بود، اما در بخش هوایی، ورامین 1 بیشترین جذب را داشته است، نتایج، نشان داد، گیاهان در زمان اول برداشت میزان تجمع کادمیوم بالاتری در بخش هوایی داشتند، اما در ریشه این تفاوت معنی دار نبود. همچنین نتایج نشان داد که با افزایش غلظت تیمار کادمیومی در خاک، میزان وزن تر و خشک ریشه و بخش هوایی، تعداد برگ، طول و عرض برگ، ضخامت برگ، سطح برگ، ارتفاع بوته، قطر طوقه، و طول ریشه کاهش معنی دار داشتند. همچنین با افزایش سطوح تیماری، میزان پرولین برگ، نشت الکترولیت، و محتوای نسبی آب افزایش یافته و میزان کلروفیل کل ، کلروفیل a و کلروفیل b کاهش معنی دار داشتند، اما کارتنوئید تغییر معنی داری نداشت. به طور کلی می¬توان گفت، در این غلظت¬های تیمار کادمیومی (30 و 60 میلی¬گرم)، تمام توده¬های اسفناج مورد مطالعه، با کاهش رشد مواجه شده و تجمع بالایی از کادمیوم داشتند، به نحوی که غلظت کادمیوم هم در اندام هوایی و هم در ریشه از استانداردهای مجاز برای مصرف غذایی بالاتر بود، از این رو کشت این توده¬ها در زمین¬هایی با این میزان آلودگی توصیه نمی¬شود.