یادداشتی از دکتر محمدی ده‌چشمه: پدافند غیرعامل؛ یک ضرورت از جامعه تا دانشگاه!

دکتر مصطفی محمدی ده‌چشمه، مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات کاربردی پدافند غیرعامل دانشگاه شهید چمران اهواز در یادداشتی به مناسبت هفته پدافند غیرعامل گفت: پدافند(دفاع) غیرعامل راهبردی پایدار برای آمادگی و مواجه با الگوهای آسیب‌پذیری است و  اساساً واکنشی به آسیب و تهدید است.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این یادداشت آمده است:

پدافند(دفاع) غیرعامل راهبردی پایدار برای آمادگی و مواجه با الگوهای آسیب‌پذیری است و  اساساً واکنشی به آسیب و تهدید است؛ یعنی تهدیدی برای ایمنی و امنیت وجود دارد و وجود سازوکاری برای دفاع در مقابل آن نیاز است. از این رو، پدافند غیرعامل استراتژی آمادگی در شرایط اضطرار یا استراتژی بازدارندگی در مواجهه با مخاطرات انسان ساز، طبیعی و فنّاورانه است.  در پیش‌نویس مبحث 21 مقررات ملی ساختمان (جلد پدافند غیرعامل)، هر اقدام غیرمسلحانه‌ای را که موجب کاهش آسیب‌پذیری نیروی انسانی، ساختمان‌ها، تأسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان های کشور در مقابل تهدیدات انسان‌ساز گردد، پدافند غیرعامل خوانده می شود. مهم ترین اصول حاکم بر  پدافند غیرعامل را می توان به‌صورت زیر برشمرد:

1. مکان‌یابی و انتخاب عرصه های ایمن برای عملکردها

2. پراکندگی در توزیع عملکردها متناسب با تهدیدها

3. کوچک سازی و مرمت‌پذیری

4. تمرکززدایی عملکردی

5. مقاوم سازی و ایمن سازی سازه های حیاتی، حساس و مهم

6. رعایت اصول هم‌جواری در کاربری های ویژه.

7. ایمن‌سازی زیرساخت‌های کلیدی و شریان‌های حیاتی

حوزه اثر پدافند غیرعامل در جامعه

دفاع غیرعامل  امروزه حوزه های کاربردی وسیع و گسترده ای یافته است. همان‌طور که در شعار و نام‌گذاری روزهای هفته پدافند غیرعامل نیز اشاره‌شده، پدافند امروزه در ابعاد مختلف زندگی شهروندان اثرگذار است. امروزه علاوه بر پروژه های حیاتی و حساس اقتصادی، سیاسی، ارتباطی، مواصلاتی، پالایشگاه ها، نیروگاه ها، بنادر، فرودگاه ها و مجتمع‌های صنعتی، که اجرای اصول دفاع غیرعامل بخشی جدایی ناپذیر آن می باشد، حوزه اقتصاد، سلامت و فرهنگ نیز به شکل وسیعی با مفهوم پدافند غیرعامل درهم‌تنیده شده‌اند. این واقعیت یعنی مفهوم پدافند غیرعامل در جوامع و زندگی شهروندان نیز رسوخ نموده است. تحولات گسترده اقتصادی و اثرات غیرقابل انکار آن در زندگی شهروندان، تحولات بازار ارز و سرمایه و ... از مباحث عمده حوزه پدافند اقتصادی هستند و چالش‌های حوزه سلامت، پاندومی کرونا ، جنگ بیولوژیک و مقولة محصولات ترا ریخته از مهم‌ترین مباحث حوزه پدافند زیستی می‌باشند. همچنین با توجه به پیدایش تهدیدهای نوظهور در حوزه IT، پدافندغیرعامل سایبری راهبردهای پیشگیرانه و مؤثری در این حوزه ارائه می‌دهد. پدافند غیرعامل در جامعه به دنبال عینیت راهبرد تاب‌آوری و مقاوم‌سازی شهر و شهروندان در برابر فشارهای وارده از جنس متفاوت است. 

ضرورت اجرای اصول پدافند غیرعامل در دانشگاه شهید چمران اهواز

دانشگاه‌ها یکی از کاربری های مهم و از فضاهای عملکردی نیمه عمومی- نیمه‌خصوصی می‌باشند که جمعیت قابل ‌ملاحظه‌ای در ساعات طولانی در شبانه‌روز را در آن می‌گذراند و به دلیل تعداد، شرایط و طیف سنی کاربران، در زمره مهم‌ترین و حساس‌ترین فضاهای شهری قرار دارد. دانشگاه‌ها به‌ویژه در ایران که عموماً ازنظر مکانی به‌گونه‌ای عموماً متمرکز فعالیت می‌نمایند،  با توجه به حوزه عملکرد خود، علاوه بر امکانات و خدمات آموزشی، مجموعه‌ای از زیرساخت‌های حساس و حیاتی را در خود جایی داده‌اند که اختلال در آن‌ها می‌تواند پیامدهای محلی، منطقه‌ای و گهگاه ملی را به دنبال داشته باشد. 

دانشگاه شهید چمران اهواز با وسعت قابل‌ملاحظه بیش از 200 هکتاری خود بزرگ‌ترین دانشگاه جنوب غرب کشور است. در حال حاضر این دانشگاه  دارای بیش از 13 هزار دانشجو در مقاطع کاردانی تا دکتری تخصصی و بیش از 600 نفر عضو هیئت علمی می‌باشد. این دانشگاه در حال حاضر دارای 15 دانشکده با ساختمان مجزا (به‌جز دانشکده علوم زمین) و 66 گروه آموزشی است. علاوه بر این‌ها می‌توان به ساختمان‌های سازمان مرکزی دانشگاه، کتابخانه مرکزی، آزمایشگاه مرکزی، چاپخانه و مرکز انتشارات دانشگاه، مرکز رشد فناوری خوزستان، معاونت‌های دانشجویی و فرهنگی و اجتماعی و مراکز تحقیقاتی دانشگاه اشاره نمود.  علاوه بر این مهم‌ترین ویژگی‌هایی که ضرورت بکار گیری اصول پدافند غیرعامل در این مجموعه را دوچندان کرده است عبارت‌اند از:

-        گستردگی و وسعت محدوده بالا با مساحت بیش از 200 هکتار

-        وجود خرده فضاهای بی‌دفاع و فاقد نظارت و کنترل

-        فرسودگی بالا و تاب‌آوری پایین زیرساختی–شبکه برق، مخابرات، آب 

-        فرسودگی بالای سازه‌ای و تجهیزاتی

-        استقرار بی‌دفاع مراکز و تأسیسات حساس در پهنه شهر دانشگاهی

-        موقعیت مکانی و نسبی استقرار در اهواز و استان خوزستان

-        فقدان یک بانک جامع اطلاعات مکانی و غیر مکانی شهر دانشگاه