ضرورت توجه به تاب‌آورسازی زیرساختی و آینده‌نگاری مخاطرات در اجرای پدافند غیرعامل

مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات پدافند غیرعامل دانشگاه شهید چمران اهواز لازمه‌ی داشتن کشوری ایمن در برابر مخاطره و سوانح را توجه ویژه‌ی مسئولان و جامعه نسبت به اصول و ملاحظات پدافند غیرعامل دانست.

دکتر مصطفی محمدی‌ ده‌چشمه به مناسبت هفته‌ی پدافند غیرعامل (8 تا 14 آبان ماه) و در گفت‌وگو با خبرنگار روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، از پدافند غیرعامل به‌عنوان یکی از اولویت‌های مهم و الزامات اساسی مدیریتی از سطوح کلان تا سطح محلی در کشور نام برد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز پدافند غیرعامل را «دفاع» مبتنی بر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری تعبیر کرد و آن را مجموعه تدابیر، سیاست‌ها و الزامات غیرمسلحانه در برابر تهدید، حمله و هجوم دانست.

وی پدافند را دارای دو رویکرد متفاوت دانست و گفت: رویکرد نخست دفاع مسلحانه و مبتنی بر جنگ‌افزار نظامی در برابر تهدیدات است که از آن به‌عنوان «پدافندعامل» نام‌برده می‌شود. «پدافند غیرعامل» رویکرد متفاوتی است که در یک دهه گذشته در ادبیات علمی و مدیریتی کشورمان جایگاه ویژه‌ای یافته است.

مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات پدافند غیرعامل دانشگاه شهید چمران اهواز، اضافه کرد: این در حالی است که جامعه همچنان به پدافند غیرعامل نگاهی نظامی دارد و ردپای این نگرش را می‌توان در جامعه علمی نیز شاهد بود.

*ضرورت توجه به پدافند غیرعامل

محمدی‌ ده‌چشمه در توضیح ضرورت‌های توجه به پدافند غیرعامل در سطح کلان افزود: در دوره‌ای به سر می‌بریم که از آن با عنوان «عصر آسیب‌پذیری» نام می‌برند؛ و در این دوره با رشد تصاعدی و تنوع گسترده‌ای از مخاطرات و تهدیدهای نوظهور مواجه هستیم. تحلیل خطر سیر و روندهای حاکم بر الگوهای خطرپذیری نیز گویای رشد معنادار تنوع و فراوانی مخاطرات در بستر زمان است.

وی، بیان کرد: دستاوردهای فنّاوری و توسعه‌های تک در عصر کنونی، از یکسو سهولت در فعالیت‌ها و زندگی روزمره و آسایش شهروندی را سبب شده است؛ و از طرفی خود زمینه‌ساز تولید و ظهور الگوهای جدیدی از مخاطرات فناورانه و زیستی شده است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز در توجیه ضرورت پرداختن به مقوله‌ی دفاع غیرعامل در کشورمان، به موقعیت راهبردی ایران اشاره کرد و گفت: کشورمان به لحاظ ژئوپلیتیک، اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی، تنوع قومی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که از یک‌سو می‌تواند فرصت و از سوی دیگر نیز بسترساز تهدید باشد.

 وی دسترسی به آب‌های آزاد، کانون‌های انرژی، دارا بودن موقعیت مکانی استراتژیک را مؤلفه‌های ضرورت بخش توجه به پدافند غیرعامل ذکر کرد و معتقد است: در حوزه‌ی شهروندی، عدالت اجتماعی و عدالت توزیعی در قلمرو سرزمینی از مهم‌ترین مؤلفه‌های اثرگذار در همگرایی و انسجام اجتماعی است. با این وجود شاخص‌های توسعه‌ای کشور نشان‌دهنده‌ی نوعی تمرکز از مرکز به پیرامون است؛ یعنی تضاد و نابرابری در برخورداری از فرصت‌های زندگی. این ناموزونی‌ها در مقیاس کلان می‌تواند بسترساز نارضایتی و در نهایت بستری برای ناامنی شوند.

وی بحران‌های زیست‌محیطی مانند تنش آبی، نشست زمین و خشک‌سالی در کشور را از دیگر مؤلفه‌های ضرورت بخش توجه به پیاده‌سازی اصول پدافند غیرعامل دانست و بیان کرد: تهدید فراگیر و محتمل برای آینده نزدیک در کشورمان مخاطرات گسترده زیست‌محیطی است که می‌تواند پیامدهای زیانباری مانند بحران‌های اجتماعی و جابه‌جایی‌های وسیع جمعیتی را نیز به دنبال داشته باشد.

مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات پدافند غیرعامل دانشگاه شهید چمران اهواز همچنین، زیرساخت‌های حساس و حیاتی کشور را فرسوده خوانده و گفت: متأسفانه این زیرساخت‌ها دفاع‌پذیری کافی در برابر تهدیدهای نوظهور و پیچیده را ندارند؛ در روزهای گذشته سامانه‌های جایگاه سوخت کشور با حمله‌ی سایبری مواجه شد. این اتفاق پیش‌تر برای سامانه‌های راه‌آهن و حتی سایت هسته‌ای بوشهر نیز رخ داد.

*آینده‌نگاری مخاطرات و تاب‌آورسازی دارایی‌ها

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز ضمن اشاره به اصول پدافند غیرعامل مانند مکان‌یابی، کوچک‌سازی، تمرکززدایی، پراکنده‌سازی و مقاوم‌سازی کاربری‌های حیاتی و حساس، تاب آور سازی دارایی‌ها (انسانی و غیرانسانی) در برابر فشارها، استرس‌ها و ریسک‌پذیری‌های داخلی و خارجی را به‌عنوان راهبرد کارا در پدافند غیرعامل ذکر کرد و با اشاره به اینکه آینده‌پژوهی حوزه‌ای نسبتاً نوین در مطالعات پدافند غیرعامل است، گفت: آینده‌نگاری مخاطرات با ترسیم آینده‌های محتمل و تحلیل روند سوانح در گذشته و وضع موجود، آسیب‌پذیری آینده را پیش‌بینی کرده و برای آن‌ها راهکارهایی ارائه می‌دهد.

*پدافند غیرعامل در دانشگاه شهید چمران اهواز

محمدی ده‌چشمه با اشاره به فعالیت مرکز مطالعات و تحقیقات پدافند غیرعامل دانشگاه شهید چمران اهواز، گفت: این مرکز در سال 1396 با دو هدف عمده راه‌اندازی شد. هدف نخست از فعال‌سازی این مرکز فرهنگ‌سازی و ترویج اصول پدافند غیرعامل و برگزاری دوره‌های آموزشی و توانمندسازی برای دانشجویان، کارکنان اداری و اعضای هیئت‌علمی بوده است؛ و هدف دوم پاسخگویی به نیازهای مطالعاتی و تحقیقاتی و انجام پروژه‌های موردنیاز دستگاه‌های اجرایی بوده است.

وی خاطرنشان کرد: برگزاری دوره‌های آموزشی و ضمن خدمت برای دانشگاهیان، انجام مطالعات پدافند غیرعامل در دانشگاه، برگزاری سمینار استانی، معرفی دانشجویان نخبه تحصیلات تکمیلی برای کسر خدمت‌سربازی، برگزاری دوره‌های آموزشی پدافند غیرعامل و مدیریت جامع بحران برای دستگاه‌های اجرایی و خدماتی و انجام چندین پروژه مشترک با دستگاه‌های اجرایی بخشی از عملکرد این مرکز محسوب می‌شود.

گفتنی است هفته‌ی پدافند غیرعامل هشتم تا 14 آبان‌ماه امسال برگزار می‌شود.