یادداشتی از دکتر ارشدی؛ رفتار ویروس کرونا متأثر از عوامل فرهنگی و اجتماعی

 دکتر نسرین ارشدی عضو هیات علمی و هسته‌ی مشاوره‌ی اجتماعی و فرهنگی ستاد مبارزه با بیماری کرونا دانشگاه شهید چمران اهواز در یادداشتی عنوان کرد: مردم به لحاظ فرهنگی می‌بایست از میزان بالای خطر آگاه شوند و رفتاری مسئولانه داشته باشند.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این یادداشت آمده است:

پیش از آغاز سخن، در برابر حماسه‌سازان این مرز و بوم که در خط مقدم مبارزه با کرونا، مهاجمی که لحظه‌ای رحم نمی‌کند، با کمترین‌ها و بدون هیچ ادعایی تا پای جان ایستاده‌اند سر تعظیم فرود می‌آورم و برایشان آرزوی سلامتی و تندرستی دارم.

همه‌گیریِ یک بیماریِ ناشناخته، انسان را در برابر تقدیری قرار می‌دهد که به شکل یک حمله باورنکردنی و ناگهانی خود را نشان می‌دهد. در برابر این حمله غیرمترقبه، انسان به صورت فردی مورد هجوم قرار نمی‌گیرد، بلکه جامعه انسانی است که هدف این تهاجم واقع می‌شود. این امر به همه مربوط می‌شود و در واقع بیماری هر فرد بیماری جامعه است. در واقع جایی است که سرنوشت فرد و گروه به هم گره می‌خورد و اینجاست که اهمیت دانایی، خرد و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، بیشتر برای انسان مشخص می‌شود. در شرایط کنونی چه کسانی به لحاظ اجتماعی مسئولیت‌پذیرند و چه کسانی نیستند؟

نکته‌ای مهم که ‌می‌بایست به آن اشاره شود آن است که رفتار بیماری‌ها در جامعه، متفاوت با الگوی پاتولوژیک آنهاست. رفتار ویروس کرونا نیز می‌تواند متأثر از عوامل فرهنگی باشد. مردم به لحاظ فرهنگی می‌بایست از میزان بالای خطر آگاه شوند و رفتاری مسئولانه داشته باشند.

برخی افراد (چه مردم عادی و چه برنامه‌ریزان در سطح جامعه) در بسیاری از موقعیت‌ها درگیر تفکر نظام‌مند ‌نمی‌شوند و اغلب به سرعت قضاوت می‌کنند. به علاوه، اغلب آنان از میان‌برهای ذهنی استفاده می‌کنند که به آنها اجازه می‌دهد پردازش دنیای اجتماعی اطراف‌شان را آسان‌تر کند. مثلا ممکن است به سرعت از گزینه قرنطینه برای مقابله با ویروس کرونا بگذرند. این گروه معمولا در حیطه شناخت اجتماعی دچار تحریف‌هایی مانند سوگیری خوش‌بینی و مغالطه برنامه‌ریزی می‌شوند.

 مردمی که حاضر به ماندن در خانه، جز در موارد ضروری، نیستند و خود را در این میان استثنا می‌دانند چه کسانی هستند؟ آیا این افراد اغلب همان‌هایی نیستند که به هنگام رانندگی در صورت نبودن پلیس از چراغ قرمز رد می‌شوند یا به محض مشاهده پلیس کمربند ایمنی را روی شانه خود می‌اندازند؟ رفتارهای اخیر برای اجتناب از تنبیه و مجازات صورت می‌گیرند، رفتارهایی که به آنها متابعت می‌گوییم. متابعت رفتاری است که برای کسب پاداش و اجتناب از تنبیه صورت می‌گیرد. رفتاری که با وجود این که ناپایدارترین نوع پاسخ به نفوذ اجتماعی است اما مضامین بسیار مهمی دارد. طبق آمار ارائه‌شده از سوی مسئولین محترم کشور درچند روز ابتدای سال جدید چندین میلیون نفر از 19 استان کشور خارج شده‌اند که تعداد زیادی از آنان با علائم مشکوک شناسایی شده‌اند. این آمار یعنی این که این افراد مسئولیت اجتماعی خود را نادیده گرفته‌اند و فکر نکرده‌اند که با این کار نه تنها خود که جان افراد بسیاری را به خطر می‌اندازند. زنجیره انتقال این ویروس چگونه باید گسسته شود. آنان که آگاه و مسئولیت‌پذیرند تا حد امکان در خانه می‌مانند بقیه چه؟ توجه کنیم در بسیاری از موارد مردم در عمل نکردن با یکدیگر همرنگی می‌کنند یعنی، این ناآگاهی و مسئولیت‌ناپذیری می‌تواند به دیگران نیز سرایت کند.

حال اگر عده‌ای به هر دلیلی نخواهند وخامت اوضاع را قبول کنند و پذیرای خطرناک بودن موقعیت شوند چه باید کرد؟ بر اساس آن چه گفته شد مبنی بر این که این افراد، رعایت موارد حفاظتی را درونی نکرده‌اند و در آن جهت تغییر نگرش نداده‌اند و رفتارشان صرفاً متابعت است وظیفه مسئولین و برنامه‌ریزان کشور است که با تصویب و ابلاغ قوانین و مقرراتی مانند اِعمال قرنطینه، منع اجتماعات حتی بیش از دو تا سه نفر، جریمه کردن در صورت تخلف، کنترل‌های جدی در سطح خیابان‌ها و به ویژه در ورودی و خروجی‌های شهرها، در دسترس قرار دادن تجهیزات لازم اولیه از قبیل ماسک، دستکش، الکل و از این قبیل، دورکاری، مقابله با الگوهای مسئولیت‌ناپزیر و نابهنجار و ..... مانع از بروز چنین رفتارهایی شوند.

البته در کنار این موارد توصیه‌های اخلاقی، ترغیب و تشویق الگوهای اجتماعی مسئولیت‌پذیر،آموزش‌های مختلف، ترویج امید، نشاط و توکل، ایجاد اعتماد و حس مشترک، آگاه‌سازی با هدف تغییر رفتار، تشویق و ترغیب رفتارهای همیارانه و اجتماع‌یار، مشاوره‌های حضوری، تلفنی و مجازی و .... می‌توانند کارساز باشند.

نکته دیگر که اشاره به آن می‌تواند در چنین شرایطی یاری‌رسان باشد این است که اگر قصد داریم یک پیام حاوی رعایت مواردی در ارتباط با مقابله با ویروس کرونا را از طریق تلویزیون یا هر رسانه دیگری ارائه کنیم چگونه می‌توانیم مطمئن شویم که افراد به آن توجه و عمل می‌کنند یا به عبارتی ماهیت پیام‌ها چگونه باشند که متقاعدسازی را افزایش دهند: آیا پیام‌های ترس‌برانگیز متقاعد‌کننده‌ترند؟

از یک سو عقل ما حکم می‌کند که ترس زیاد مردم را وادار به عملی می‌کند که در پیام درخواست شده است و از سوی دیگر این که ترس خیلی زیاد می‌تواند به ادراک ناتوانی در انجام عمل منجر شود زیرا، ما معتقدیم که حوادث برای دیگران پیش می‌آیند نه برای ما. اما شواهد پژوهشی در حیطه روانشناسی اجتماعی حاکی از آنند که در اغلب موارد پیام‌های حاوی ترس زیاد قصد و نیت بیشتری را برای عمل ایجاد می‌کنند اما به شرط آن که با توصیه‌های مشخص و اطلاعات لازم (مثلا استفاده از ماسک، دستکش، حفظ فاصله اجتماعی مناسب، محل‌های مناسب برای مراجعه و .....) برای انجام عمل همراه باشند. از سویی، پیام‌های ترس‌برانگیز بدون وجود این توصیه‌ها نتیجه مطلوب اندکی دارند. باید بدانیم که دستورات مشخص نیز به تنهایی، برای ترغیب افراد به عمل کافی نیستند و ترس یک بخش لازم برای اقدام به عمل در این‌گونه موقعیت‌هاست. در اغلب موارد ترکیب هیجان ترس و دستورات مشخص می‌تواند بهترین نتیجه را به‌بار ‌آورد.

این نکته را هم به یاد داشته باشیم شخصی که پیام را از او دریافت می‌کنیم نیز در میزان متقاعدسازی ما برای عمل تاثیرگذار است. ما معمولا حرف افراد متخصص و کسانی که به آنان اعتماد داریم را بیشتر می‌پذیریم. بیش از 300 سال پیش از میلاد مسیح ارسطو که می‌توان به عنوان نخستین روانشناس اجتماعی از او یاد کرد چنین گفت: ما گفتار نیک‌مردان را آسان‌تر از دیگران باور می‌کنیم (البته که نیک‌زنان هم). از سویی، باید بدانیم همه مردم به یک اندازه تحت تأثیر یک منبع پیام قرار نمی‌گیرند. گاهی صرف علاقه‌ای که به یک فرد داریم سخنان او را می‌پذیریم و به آن عمل می‌کنیم. و برعکس.

در پایان برای تمامی هموطنان صبور، خردمند و مسئولیت‌پذیر آرزوی صحت، سلامت و آرامش دارم و از مسئولین و برنامه‌ریزان محترم کشور نیز تقاضا دارم به این موارد توجه کنند و تا حد امکان آنان را به کار بندند تا ان‌شاﺀالله بتوانیم با همیاری و مساعدت یکدیگر خیلی زود بر این مهاجم خطرناک فائق آییم. امید دارم نیاید روزی که بگوییم نوش‌دارو بعد از مرگ سهراب ...