پیام دکتر آخوندعلی به ششمین همایش ملی شبکه‌های آبیاری و زهکشی

ششمین همایش ملی شبکه‌های آبیاری و زه‌کشی نهم تا 11 اسفندماه امسال به میزبانی دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار می‌شود که دکتر علی‌محمد آخوندعلی رئیس این دانشگاه در پیامی ویدئوی برگزاری این همایش‌ها را راهی برای برون رفت از مشکلات حوزه‌ی آب کشور دانست.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، دکتر آخوندعلی در این پیام ویدوئی که امروز سه‌شنبه نهم اسفندماه در آیین افتتاحیه‌ی کنفرانس که در تالار اجتماعات شهید مطهری دانشکده‌ی علوم برگزار می‌شود، بیان کرد: این نشست به دلیل توجه به پایه‌ی اقتصاد کشاورزی کشور از اهمیت بسیاری برخوردار است و بدون وجود آب توسعه‌ی اقتصادی کشورمان غیر ممکن است.

وی افزود: بدون شک بیش از 90 درصد از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی کشور صرف این مهم می‌شود. در 70 سال گذشته به این منابع بی‌توجه بوده‌ایم، اگرچه به شکلی با تکنولوژی و فنون مربوط به مصارف و منابع آبیاری و تبدیل روش‌های سنتی به روش‌های مدرن کارهای زیادی انجام شده است.

رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز، ادامه داد: با توجه به اینکه عمده آب در این بخش مصرف شده و یا می‌‍‌شود و منابع غذایی از این راه تامین می‌شود و امنیت غذایی و شغلی ما به این وسیله با منابع آبی گره خورده است، بنابراین اگرچه روش‌های فناورانه در بهره‌برداری از منابع آب در بخش کشاورزی مورد توجه بوده است اما به دلیل نظریه‌ای که دنیا بر روی آن کار کرده و ما نیز در دانشگاه شهید چمران اهواز به آن توجه کرده ایم با عنوان «تاثیر برگشتی یا تاثیر عکس العملی مصرف آب» با روش‌هایی که به زعم ما دارد بهره‌وری را افزایش داده و یا راندمان آبیاری را بالا می‌برد، اما نتیجه آن نیست که ما از آن انتظار داریم و با همین عنوان طرح‌های قابل توجهی مورد مطالعه قرار گرفته و روش‌های سنتی به روش‌های مدرن تبدیل شده است.

آخوندعلی، عنوان کرد: به عنوان مثال در روش آبیاری تحت فشار امید است با افزایش راندمان در مصرف آب بتوانیم در زمینه‌ی منابع آبی سطحی و زیرزمینی صرفه‌جویی داشته باشیم؛ نظریه‌ی «ولع» می‌تواند در همه‌ی جنبه‌ها مطرح باشد و باعث شکست کسی باشد که به این پدیده درست توجه نمی‌کند. اگرچه روش‌های مدرن را در مصرف آب در آبیاری به کار گرفته‌ایم و به دنبال بالابردن راندمان مصرف آب بوده‌ایم اما عملا یک کشاورز و یا یک موسسه‌ی دولتی به ازای واحد سطحی که با روش سنتی از آب در آبیاری استفاده می‌کرده است سطح زیر کشت را با استفاده از بالابردن راندمان آب توسعه داده است و در نتیجه نه تنها مصرف آب کم نشده است بلکه زیاد نیز شده است.

وی، عنوان کرد: این نتیجه منجر به آن می‌شود که نتایجی که در صرفه‌جویی آب دنبال می‌کردیم با شکست مواجه شود. این مثال کوچک در سطح وسیع دریاچه‌ی ارومیه را تحت تاثیر قرار داده است. در آنجا توسعه‌ی کشاورزی با استفاده از روش‌های مدرن مبنای کار بود که راندمان کار افزایش یابد.

رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز، گفت: مسائل دیگری هم در ارتباط با موضوع آب در حوزه‌ی کشاورزی در این سال‌های اخیر که به صورت جدی به توسعه‌ی کشاورزی پرداخته‌ایم به اقلیم منطقه توجه نکرده‌ایم؛ منابع تولید آب در کشور مناطق بلند مانند البرز و زاگرس است. به تبع منابع رودخانه‌های جاری و منابع آب زیرزمینی تحت تاثیر این رودخانه‌ها مربوط می‌شود به هر انشعابی و این مناطق بلند که استان‌های قابل توجهی از کشور را زیر چتر تغذیه‌ی آبی خود قرار داده است.

آخوندعلی، افزود: در زاگرس از کهگیلویه و بویر احمد تا استان فارس، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، ایلام و تعدادی از استان‌های دیگر زیر چتر آبی روان‌آب‌هایی است که از این مناطق بلند مربوط به زاگرس تغذیه می‌شود. الان کرخه جریان نرمال آن و متوسط آورد آن به نصف تقلیل یافته است؛ رودخانه‌ی کارون بزرگ ایستگاه آب‌سنجی آن در اهواز به دو سوم رسیده است. این مسائل باعث می‌شود که مسایل زیست محیطی و تالاب‌ها در پایین دست را تحت تاثیر قرار داده است که عواقب آن بحث‌های دیگری است.

وی، ادامه داد: مسئله‌ی آبزی‌پروری در حاشیه‌ی رودخانه‌ها جزو مسائل جدی است که هم منابع آب را به صورت جدی مصرف می‌کند و هم در هکتار ممکن است بیش از 40 تا 50 مترمکعب آب مصرف کند و خروجی زه‌کشی شده این مناطق مستقیما به رودخانه‌ها وارد شود؛ همینطور تمام زمین‌های کشاورزی زه‌آب‌های خود را به رودخانه‌های اصلی که شریان‌های اصلی آبی مناطق پایین دست و بالادست هستند، تخلیه می‌کنند.

رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز، عنوان کرد: بحث تغییر اقلیم که با افزایش اندک دما طرح شده است و به صورت تئوری مطرح است برخی از متخصصان را به این باور رسانده است که شرایط شکست هیدرولوژی اتفاق افتاده است و این شکست هم غیرقابل برگشت است؛ مشاهدات آب‌های سطحی و اندازه‌گیری‌ها آن‌ها را به این نتیجه رسانده است. مطالعات ما نشان می‌دهد که تغییرات در میزان بارندگی به آن صورت معنادار نیست. یک دوره‌ای خشکسالی داریم و به یکباره متوجه‌ی تغییر اقلیم و تاثیر آن بر خشکسالی تاکید می‌کنیم. واقعیت این است که این اتفاق با این شدتی که الان مطرح می‌شود، نیست.

آخوندعلی بیان کرد: این پدیده‌های ریزش جوی و تولید روان‌آب‌های سطحی پدیده‌های کاملا تصادفی است و پشت آن مشیت الهی برقرار است و از آن نظر ورود نمی‌کنیم؛ ولی پدیده و دوره تصادفی است و به گونه‌ای اتفاق می‌افتد که تا چندسال خشکسالی است و بعد سیلاب و روان‌آبهایی تولید می‌شود که این‎ها این نظراتی که گفته می‌شود دوره‌ی شکست هیدرولوژیکی داریم را نقص می‌کند.

وی، اظهار کرد: تغییرات اقلیمی را رد نمی‌کنیم و بیشترین کارها در این زمینه در دانشگاه شهید چمران اهواز انجام شده است اما واقعیت این است که مشاهدات ما بر روان‌آب‌های سطحی و مصرف بیش از اندازه در بخش کشاورزی این جمع بندی را برای برخی از ما ایجاد کرده است که بگوییم تغییر اقلیم باعث این پدیده شده است.

رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز، یادآور شد: آنچه که مطالعات ما نشان می‌دهد تغییرات پرمعنا و معناداری در زمینه‌ی ریزش‌های جوی در سطح کشور ما اتفاق نیفتاده است و آن پدیده‌ای که قابل توجه است و اتفاق افتاده است تغییر و کاهش روان‌آب‌های سطحی در ایستگاه‌های اندازه‌گیری پایین دست و بالادست را نشان می‌دهد، علت عمده آن این است که نه تنها در حوزه‌هایی مانند کرخه و کارون و دز سدهای زنجیره‌ای که اتفاق افتاده است ده‌ها بند و سد کوچک و بزرگ با عناوین مختلف حتی به عنوان آبخیرداری در آبراهه‌ها و سرشاخه‌ها ایجاد شده که این‌ها موجب کاهش جریان شده است.

آخوندعلی، تصریح کرد: این پدیده‌ها و بهره‌برداری از آب در بالادست فراتر از سهم طبیعی و سهمی است که در شرایط طبیعی برای مناطق بالا در نظر گرفته شده است؛ قبل از اینکه این سدهای زنجیره‌ای و سدهای کوچک و بزرگ را داشته باشیم بارندگی در مناطق بالا یک آب سطحی را تولید می‌کرد که پوشش گیاهی و نیزارها بود و در حد توان از این منابع آب استفاده می‌شد و در دامنه‌ها کشاورزی و باغداری و دامپروری محدودی مورد استفاده‌ی مصرف کننده‌ها قرار می‌گرفت و نهایتا در پایین دست مشکلات زیست محیطی و مصارف وجود نداشت و در ترسالی طغیان و مشکلات سیلاب را داشتیم.

وی، افزود: برای جلوگیری از آسیب منفی سیلاب‌ها سدهای زنجیره‌ای ساخته شد و به دلیل توسعه‌ی مناطق کشاورزی در جلگه‌ها و ایجاد شبکه‌های آبیاری تنظیم جریان را مدنظر داشتیم به خاطر نیاز به انرژی با استفاده از توربین انرژی آبی این بخش را مدنظر قرار دادیم.

رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز، اضافه کرد: در سیلاب سال 1398 جریانی که در اهواز عبور می‌کرد بیشتر از سه هزار و 200 نبوده است که دوره‌ی برگشت یک و نیم‌ ساله هم نیست و مشاهده کردیم که چه اتفاقی افتاد. بنابراین هدف از برگزاری این نشست‌ها طرح مسائل و مشکلاتی است که توسط انسان‌ها ایجاد می‌شود. به مسیرهای تقریبا غیرقابل برگشتی رسیده‌ایم اما به این معنا نیست که تحت همین شرایط که خشک‌سالی می‌شود و این دوره را طی می‌کنیم به دلیل اینکه در بالادست استفاده از منابع آب از شرایط طبیعی خارج شده است مصرف تشدید می‌شود و در نتیجه پایین دست مشکلات بیشتر می‌شود. در شرایط ترسالی وضعیت در پایین دست به سمت کنترل جلو می‌رود ولی عملا همان کنترل نیز گاهی اوقات غیرممکن است و مشکلات سیلاب‌ها را باعث می‌شود.  

آخوندعلی خاطرنشان کرد: بنابراین تغییر اقلیم را مبنای کار قرار ندهیم؛ هرچند آنجا نیز دست بشر در جریان است که این پدیده‌ها را ایجاد کرده است؛ مطالعات ما درباره‌ی تغییر اقلیم و ریزش‌های جوی نشان داده است اتفاق خاصی بر ریزش‌های جوی حاکم نشده است و تغییر اقلیم تاثیری بر ریزش‌های جوی نداشته است اما آثار آن را بر روان‌آب‌های سطحی می‌بینیم. برای فرار از این مسیر غیرقابل بازگشت که خودمان ایجاد کرده‌ایم باید با روش‌های مدرن در آبیاری ورود کنیم و این نشست‌ها بخشی از اهداف و مسئولیت‌ها باید به این موضوع بپردازد.

گفتنی است این نشست با حضور جمعی از مسئولان استان و استادانی از سراسر کشور همراه بود.