سیل و تجارب برجای‌مانده...

دکتر مهدی قمشی رئیس دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز در یادداشتی به زوایا و جنبه های مثبت و منفی سیل اخیر در استان خوزستان پرداخت.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، در متن این یادداشت آمده است:

لفظ سیل همیشه همراه با خسارت و آوارگی و تلفات جانی همراه است. سیل اخیر گرچه در استان‌های فارس و گلستان و لرستان خاطره بدی در ذهن‌ها باقی گذاشت امّا به نظر نگارنده در استان خوزستان در کنار وجود نواقصی که در مواقع بحران لاجرم پیش می‌آید، روی‌هم‌رفته کار قابل‌قبولی انجام شد و باید نمره قبولی برای دست‌اندرکاران و نیروهای داوطلب ثبت گردد و به همه آنان "خسته نباشید" گفت. هرچند ثبت ریز فعالیت‌های انجام‌شده و نقاط قوت و ضعف باید به‌عنوان تجربه برای استفاده در آینده توسط مدیریت بحران کشور ثبت و ضبط گردد امّا اگر بخواهم به‌صورت تیتر وار موارد مثبت و منفی را از دیدگاه خودم بیان کنم می‌توانم موارد زیر را مطرح نمایم.

موارد مثبتی که می‌توان ذکر کرد به‌قرار زیر می‌باشند:

1. مدیریت خروجی سدها بر اساس مسائل فنی و علمی و پذیرش ریسک به نفع کاهش خسارات مردم عادی.

در این خصوص می‌توان به افزایش آبگیری مخزن سد کرخه به بیش از 6 میلیارد مترمکعب (درحالی‌که طبق ارزیابی‌های قبلی حجم مطمئن برای آن 5.6 میلیارد در نظر گرفته‌شده بود) اشاره کرد. همچنین آبگیری و تخلیه به‌موقع مخازن سدها در زمان وقوع سیل.

1. اعلام وضعیت فوق‌العاده از طرف استاندار محترم و هیئت دولت.

اعلام وضعیت فوق‌العاده توجه همه بخش‌های حاکمیت را به مسئله سیل در خوزستان جلب نمود و همین مسئله باعث شد تا ورود امکانات و نیروها به سمت خوزستان روانه گردند.

1. حضور و رسیدگی مستقیم وزرای دولت در منطقه و حضور جدی استاندار محترم درصحنه.
2. استفاده از خرد جمعی نیروهای متخصص و کارشناسان خبره در تصمیم‌گیری‌های مهم کنترل و هدایت سیل.
3. حضور مؤثر ارتش و سپاه و بسیج جهت کمک به سیل‌زدگان.

حضور سردار سلیمانی و سردار جعفری از سپاه و سرلشکر موسوی فرماندهی ارتش، در منطقه و بسیج کردن نیروی‌های تحت امر ارگان‌های نظامی، حجم بسیار زیادی از امکانات را برای کنترل سیل و کمک به سیل‌زدگان فراهم نمود.

1. حضور مؤثر و مفید و سازمان‌دهی قابل‌قبول اسکان و رسیدگی به سیل‌زدگان توسط هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران.

در این واقعه نقش مؤثر و هماهنگ هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران بسیار چشم‌گیر بود. قطعاً یکی از ارگان‌هایی که کاملاً منسجم و خوب وارد عرصه کمک‌رسانی به حادثه دیدگان شد همین ارگان بود که اعتماد عمومی آحاد کشور را نیز به همراه داشت.

1. حضور گسترده سایر دستگاه‌های دولتی در کمک‌رسانی.

اکثر شهرداری‌ها و فرمانداری‌ها و دستگاه‌های دولتی مرتبط با سیل و پرسنل آن‌ها، تلاش‌های قابل‌قبول و خوبی را در زمان سیل از خود نشان دادند.

1. حضور آحاد مردم از دانشجویان و بسیجیان و روحانیت و مردم عادی در کنار هم برای کمک به سیل‌زدگان.

نیروهای داوطلب از اقشار مختلف در کنار هم، صحنه‌های بسیار زیبایی را از همدلی و نوع‌دوستی و حمیّت ملی را رقم زدند.

1. حداقل ماندن نسبی خسارات به مردم و کشاورزان و عدم وجود تلفات جانی.

گرچه در این واقعه حدود 270 روستا به‌صورت کلی و یا جزئی تخلیه گردیدند و نزدیک به 100 هزار هکتار زمین کشاورزی در آب فرورفتند امّا بااین‌وجود با توجه به گستردگی و بی‌نظیر بودن شدت سیل، این حجم از صدمات و همچنین عدم وجود تلفات انسانی می‌تواند خسارت حداقلی محسوب شده و از نقاط قوت این واقعه بشمار آید.

و امّا موارد منفی که باید برای آینده در ذهن داشته باشیم می‌توانند به شرح ذیل خلاصه شوند.

1. عدم تخلیه کافی مخازن سدها قبل از ورود سیل با توجه به‌پیش بینی‌های هواشناسی بر مبنای نگرش خوش بینانه بر وقوع بارش‌ها و تسلط نگرانی‌های خشک‌سالی‌های گذشته بر ذهن متولیان.
2. عدم آمادگی دستگاه‌های آب و فاضلاب و برق برای مواجه با چنین بحران‌هایی علی‌رغم تجربه واقعه گردوغبار بهمن‌ماه سال 95 خوزستان.
3. عدم آمادگی تأسیسات اکتشاف نفت در هورالعظیم (افزایش ارتفاع سایت‌های مرتبط با اکتشاف در مخازن 3 و 4 و 5 هور) علیرغم قول‌های دوساله گذشته مبنی بر انجام تطبیق شرایط توسط دستگاه‌های متولی امر.
4. عدم وجود سیستم اطلاع‌رسانی واحد و قابل‌اعتماد در مورد سیل و مسائل پیرامونی آن.

دامن‌گیر شدن شایعه‌های غیرواقعی و هراس‌انگیز در بین مردم و عدم وجود سیستم اطلاع‌رسانی صحیح و قابل‌اعتماد و به‌موقع یکی از نواقص مهم سیل اخیر بود. به نظر این‌جانب صداوسیمای کشور و یا حداقل صداوسیمای استان‌های درگیر می‌توانستند مانند بخش هواشناسی اخبار، بخشی را به اطلاع‌رسانی و رصد سیل و مسائل پیرامونی آن اختصاص دهند و در روز حداقل دو بار اطلاعات صحیح و قابل‌اعتمادی را در اختیار عموم خصوصاً مردم درگیر سیل قرار می‌دادند. در این زمینه استفاده از اساتید فن در دانشگاه‌های کشور و کارشناسان خبره می‌توانست بسیار مؤثر باشد. مسائلی مانند تردید در پایداری سدها و مسائل مربوط به هورالعظیم و یا پهنه‌بندی سیل و مناطق درخطر می‌توانست از این طریق به شکل بهتری به مردم انتقال داده شود.

1. عدم مشاهده اثرات دستگاه مدیریت بحران و سازمان پدافند غیرعامل کشور درصحنه بحران آن‌طور که بایدوشاید.

گرچه مدیریت بحران استانداری خوزستان ازنظر کار و تلاش بی‌وقفه بسیار خوب ظاهر شد امّا انتظار این بود که باوجوداین دو دستگاه که سالیان سال است در کشور برای چنین مواقعی ایجادشده‌اند بدون بحران‌زدگی به برنامه‌ریزی مدون و تقسیم‌کار صحیح برای مدیریت بهتر و حضور امکانات و ادوات بروز در شرایط بحران در منطقه بپردازند امّا متأسفانه نوع امکانات و مدیریتی که انتظار می‌رفت مشاهده نشد.

1. نبود فرهنگ مقابله با حوادث در بین مردم.

در این واقعه شاهد این بودیم که متأسفانه فرهنگ مقابله با حوادث و بحران در کشور ضعیف است و لذا می‌طلبد که آموزش چگونگی مواجهه با بحران‌ها در سیستم آموزشی رسمی و غیررسمی کشور به‌صورت جدی پیگیری گردد.

1. مشکل سیستم دفع رواناب و فاضلاب شهری خصوصاً در شهر اهواز.

این مشکل در یادداشت جداگانه‌ای از طرف نگارنده به‌تفصیل بیان‌شده است.

1. عدم وجود امنیت در مناطق سیل‌زده.

متأسفانه بیشتر مردمی که باید مناطق سیل‌زده را به‌موقع ترک می‌کردند و علی‌رغم هشدارها صرفاً به جهت عدم وجود امنیت حاضر به ترک محل زندگی خود نبودند و تا لحظه آخر سعی درماندن در محل سکونت خود داشتند. این مسئله که حتی در زمان سیل مردم احساس امنیت برای خود و اموال خود ندارند مسئله‌ای جدی است و متأسفانه نشانه‌ای از وضعیت امنیت در روزهای عادی هم هست و باید برای دستگاه‌های متولی امنیت حائز اهمیت و توجه ویژه باشد.

1. تعدد مراکز تصمیم‌گیری.

گرچه ورود دستگاه‌های متعدد و غیر مرتبط در مواقع بحران، طبیعی و معمول است امّا در این مواقع نباید شیرازه تصمیم‌گیری و مدیریت بحران به‌هم‌ریخته شود. دستگاه مدیریت بحران برای چنین مواقعی ایجادشده است و باید بتواند در هنگامه بحران سیستم مدیریت یکپارچه خود را بدون تعلل و آشفتگی پیگیری نماید. متأسفانه بارها مشاهده شد که در مورد یک موضوع خاص دستگاه‌های متعددی به دنبال راهکار و ارائه طریق هستند و لذا این مسئله سبب هرز رفتن نیروها و امکانات می‌گردید. درزمینهٔ مدیریت سیل در منطقه نیز همین اشکال دیده شد. یعنی با توجه به اینکه مدیریت سیلاب و مسیل‌ها در استان به عهده سازمان آب و برق استان می‌باشد و همه کارها باید با هماهنگی این دستگاه انجام شود امّا مشاهده شد که متأسفانه دستگاه‌های متعددی در مورد سیلاب و هدایت آن به مسیل‌ها به‌صورت مجزا تصمیم می‌گرفتند. و این ناهماهنگی‌ها ورود آب به معبرهایی که هماهنگی نشده بود و صحیح نبود را در چند مورد سبب گردید.

نکته آخر اینکه اکنون‌که نقطه بحرانی واقعه فروکش کرده است مسائل دیگری رفته‌رفته سر باز می‌کند. متأسفانه اکنون اکثر مردم صدمه‌دیده در وضعیت نامناسبی قرار دارند و مسائل بهداشتی، معیشتی و روحی و روانی رفته‌رفته پدیدار می‌شوند و ممکن است مقاومت آن‌ها را در هم بشکند. یادمان باشد که اکثر هم‌وطنان گرفتار در سیل همان‌هایی هستند که در بحبوحه جنگ تحمیلی نیز صدمات زیادی را متحمل شدند و از بد حادثه روی خوش زندگی را کمتر لمس کرده‌اند. لذا اکنون وقت آن نیست که هم‌وطنان خود را به خود رها کنیم و علیرغم وجود انتقادات جدی به عملکرد حاکمیت و دولت در مدیریت مطلوب کشور، و در این وانفسای تنهایی مردم ایران و گستاخی دشمنان قسم‌خورده، باید دست‌ها را همچنان بالا نگاه‌داریم و با وحدت و همدلی، سیل‌زدگان و مصیبت دیدگان را یاری دهیم تا زندگی عادی خود را بازیابی کنند و تألمات روحی آنان کاسته شود. باید بپذیریم که همچون دوران دفاع مقدس، ملت ایران می‌تواند و باید به‌تنهایی از پس ناملایمات و فشارهای روزگار برآید و همچنان بالنده درصحنه باقی بماند.