دکتر آخوندعلی تأکید کرد: توسعه‌ی استان‌های بالادستی از عوامل کاهش آورد رودخانه‌های کارون و کرخه

سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به اینکه مصرف آب در بالادست، ایجاد سدها و بندها و توسعه‌ی کشاورزی از دلایل اصلی ایجاد مشکل در حوزه‌ی منابع آبی است، گفت: توسعه در بالادست موجب کاهش 30 درصدی آورد رودخانه کارون و 50 درصدی رودخانه کرخه شده است.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز، دکتر علی‌محمد آخوندعلی در آیین گشایش دوازدهمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه که صبح امروز دوشنبه چهارم اسفندماه در سالن اجتماعات مجموعه‌ی بوستان اهواز برگزار شد با بیان اینکه ریزش‌های جوی در دوره‌های بلندمدت با تغییرات زیادی مواجه نبوده است، گفت: تنش‌های ناشی از خشک‌سالی‌های مقطعی ذهن برخی از کارشناسان را متوجه شکست هیدرولوژیکی کرده است که به‌عنوان کارشناس این حوزه این نظریه را درست نمی‌دانم.

وی پرشدن رودخانه‌ها از رسوبات را یکی از مشکلات اساسی این حوزه دانست و گفت: این مسئله موجب بالاآمدن کف و کاهش تاب‌آوری رودخانه به‌خصوص در دوره‌ی عبور جریان سیلاب شده است؛ 20 سال قبل در دانشکده‌ی مهندسی آب و محیط‌زیست دانشگاه شهید چمران اهواز پژوهشی دراین‌باره انجام‌ و درباره پیامدهای رسوبات رودخانه‌ها هشدار داده‌شده است.

سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز و استاد گروه هیدرولوژی و منابع آب دانشکده‌ی مهندسی آب و محیط‌زیست با بیان اینکه حذف پوشش گیاهی موجب کاهش نفوذپذیری و افزایش روان‌آب‌ها می‌شود، گفت: رودخانه، مخزنی برای کنترل رسوبات است؛ از سوی دیگر تعریض و تعمیق رودخانه و برداشت رسوبات به اعتبارات بسیار زیادی نیاز دارد.

آخوندعلی با اشاره به اینکه در سیل سال 1398 موجب نگرانی تمامی مسئولان کشور شد، ادامه داد: در آن زمان از سد کرخه چهار تا پنج هزار مترمکعب آب در ثانیه عبور می‌کرد درحالی‌که ظرفیت عبور سیل در مقطع اهواز سه هزار مترمکعب در ثانیه بود. بخشی از این سیل در بستر رودخانه‌ی کارون باقی ماند و یک میلیارد مترمکعب دیگر در تالاب بامدژ به‌عنوان حوضچه‌ی تأخیری وارد شد.

وی ادامه داد: حوضچه‌های تأخیری می‌تواند به‌طور طبیعی بر روی رودخانه و یا خارج از آن شکل گیرد و اگر بتوانیم این الگوها را به‌صورت مصنوعی ایجاد کنیم، به‌عنوان کاری غیرسازه‌ای در طغیان سیل‌ها تأثیر بسزایی دارد.

سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز، خاطرنشان کرد: در سیل سال 1398 بیش از 10 میلیارد مترمکعب آب در سد کرخه و سد گتوند ذخیره شد که به دلایل نیاز و افزایش مصرف، ناگزیر این میزان برای تولید برق رهاسازی شد و یکی از دلایل خشک‌سالی‌های اخیر مدیریت‌نشدن مخازن سدها است.

آخوندعلی با اشاره به اینکه مشکل رودخانه‌های کارون و کرخه به دلیل مدیریت ناصحیح آب و افزایش توسعه در بالادست است، بیان کرد: افزایش 70 تا 90 درصدی رسوباتی ریزدانه‌ها موجب کاهش ظرفیت رودخانه‌های استان شده است؛ ضمن اینکه حذف پوشش گیاهی و افزایش شهرسازی موجب شده تا نفوذپذیری آب در خاک کم شود و این موجب افزایش روان‌آب در جلگه شده است.

*ضرورت بهره‌گیری مناسب از منابع آبی

فرهاد ایزدجو رئیس سازمان آب و برق استان خوزستان نیز با بیان اینکه رودخانه‌ها منابع آبی سطحی مهمی هستند که در فلات خشک و نیمه‌خشک نقش بی‌بدیل دارند، گفت: با رشد جمعیت و افزایش مصرف آب مسئولان کشور بیش‌ازپیش متوجه ضرورت بهره‌مندی مناسبت از منابع رودخانه‌ها شده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه توزیع منابع آب در کشور ایران توجه به منابع رودخانه‌ها را دوچندان کرده است، اظهار کرد: استان خوزستان از دیرباز مهد سازه‌های آبی در رودخانه‌های ورودی به این استان بوده است و وجود سازه‌های آبی شوشتر نشان‌دهنده‌ی دیرینه‌بودن موضوع مهندسی آب در این استان است.

رئیس سازمان آب و برف خوزستان، ادامه داد: وجود 15 رودخانه دائمی و 14 سد مخزنی، انحرافی و تنظیمی و شبکه‌های دائم آبیاری و زه‌کشی جلوه‌ای از مدیریت منابع آب در استان خوزستان است.

ایزدجو از آب‌رسانی به شهرها و روستاها با تشکیل ستاد جهاد آب‌رسانی در وزارت نیرو، عنوان کرد: خوشبختانه دولت نگاه ویژه‌ای به طرح‌های آب‌رسانی به‌خصوص طرح غدیر دارد که نیاز آب آشامیدنی 52 درصد از جمعیت استان را پوشش می‌دهد.

*برخورد غیرعلمی با منابع آبی و رودخانه‌ها

علی سلاجقه معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست بیان کرد: وقوع سیل سال 1398 و سیلاب‌های هفته‌ی گذشته در کشور حاکی از آن است که با منابع آبی به‌طور عام و با مسائل رودخانه‌ای به‌صورت خاص با دیدگاه علمی برخورد نکرده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه احیای رودخانه به معنای بازگرداندن رودخانه‌ها به وضعیت دست‌نخورده آن است، گفت: بهبود وضعیت حریم و بستر رودخانه، بازسازی بستر طبیعی رودخانه، حذف سازه‌های غیراصولی و... ازجمله فعالیت‌هایی است که باید در حوزه‌ی رودخانه‌ها انجام شود؛ همچنین رعایت مسائل بوم‌شناختی و بهینه‌سازی روش‌ها از دیگر مسائلی است که لازم است برای بهبود این وضعیت به آن توجه شود.

رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور ادامه داد: خوشبختانه در سال‌های گذشته طرح‌های مهندسی و احیای رودخانه‌ها از رویکرد سازه‌ای به سمت راهکارهای بوم‌شناختی در برابر فرسایش و تخریب تغییریافته است.

*آبادانی زمین از وظایف انسان است

مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در این سمینار گفت: خداوند بزرگ‌ترین نهاد کرامت را با دمیدن روح خود در کالبد انسان به نمایش گذاشته است؛ آن زمان که برای نخستین بار پیکر انسان شکل گرفت و طراحی شد خداوند متعال از روح خود بر او دمید و امر به سجده بر انسان امر به سجده به روح الهی بود.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محسن شفیعی، خاطرنشان کرد: مقام خلیفه‌اللهی و اینکه انسان در زمین جانشین خداوند باشد، بسیار مهم است؛ خداوند پیش از خلفت انسان برای او همه‌ی لوازم زندگی کریمانه را فراهم کرده بود؛ ازاین‌رو خداوند بخشنده‌تر از آن است که فقط امر به فرایض دینی و واجبات کرده باشد، پیش از آنکه مقدمات آن را برای انسان فراهم نماید.

وی با اشاره به نامه‌ی حضرت علی (ع) به مالک اشتر، افزود: در این نامه حضرت می‌فرمایند «ای مالک بیش از آنکه به فکر مالیات‌گیری باشی، به فکر عمران و آبادانی باش»؛ امیرالمؤمنین (ع) سازندگی را جزو شئونی می‌داند که پیش‌نیاز کرامت شهروندان و جامعه است.

مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه شهید چمران اهواز، ادامه داد: خداوند در قرآن کریم یکی از مأموریت‌های انسان را آبادانی زمین می‌داند؛ در این رهگذر خداوند هر چیزی را که برای بشر فراهم آورده است، امانت می‌داند و برای زندگی کریمانه در اختیار انسان قرار داده است.

*ارسال 165 مقاله به دوازدهمین سمینار مهندسی رودخانه

در ادامه دبیر برگزاری سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه با بیان اینکه هدف اصلی این دوره از سمینار، بررسی چندوجهی مباحث مرتبط با مهندسی رودخانه با تکیه‌بر مسائل زیست‌محیطی است، خاطرنشان کرد: در حال حاضر دیگر مانند گذشته تنها نگاه سازه‌ای به موضوع رودخانه‌ها و به‌طور کل منابع آبی حاکم نیست و نگرش‌های زیست‌محیطی، یا به عبارتی اکوهیدرولیکی در مطالعات و بررسی‌های مربوط به رودخانه‌ها جایگاه ویژه‌ای یافته‌ است.

دکتر جواد احدیان محور اصلی دوازدهمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه را مسائل اکوهیدرولیکی مرتبط با رودخانه عنوان کرد و گفت: سنجش، مانیتورینگ، پایش، سازه‌های هیدرولیکی، رسوب، فرسایش، زیست‌بوم در اثر آلاینده‌ها و مباحث ویژه‌ی مهندسی رودخانه از دیگر محورهای این همایش است.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود عنوان کرد: پس از انتشار فراخوان، 216 مقاله به دبیرخانه‌ی سمینار ارسال‌شده که پس از ارزیابی داوران، 165 مقاله برای ارائه در سیمنار پذیرفته‌شده است. از این تعداد، 60 مقاله به‌صورت برخط و 105 مقاله دیگر نیز به‌صورت پوستر در طول ایام برگزاری رویداد (چهارم تا ششم بهمن‌ماه) ارائه خواهند شد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، اظهار کرد: برگزاری 9 سخنرانی کلیدی، 15 نشست و کارگاه تخصصی ازجمله دستاوردهای سیلاب سال 1398، مسائل اکوهیدرولیکی رودخانه و چالش‌های آن، فرایندهای مشارکت‌های مردمی و افزایش تاب‌آوری در مخاطرات خشک‌سالی با شرکت استادان برجسته‌ی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها از دیگر برنامه‌های این همایش است.

رئیس دانشکده‌ی مهندسی آب و محیط‌زیست دانشگاه چمران اهواز نیز در این سمینار با بیان اینکه تمدن بشری با رودخانه عجین است و در مجاورت رودخانه‌ها شکل‌گرفته است، گفت: توسعه بشری مدیون جاری بودن رودخانه‌ها در طی قرن‌های گذشته است؛ اما در دهه‌های اخیر شاهد صدمات جدی توسعه بر پیکره‌ی رودخانه‌ها هستیم.

دکتر مهدی قمشی با اشاره به قدمت 30 ساله‌ی سمینار مهندسی رودخانه، افزود: پیوند عمیق دانشگاه و صنعت یکی از دستاوردها و ویژگی‌های مهم این رویداد علمی است و این همراهی موجب شده تا این رویداد علاوه از رویدادی صرفاً دانشگاهی بر تمرکز بر مسائل علمی و دانشگاهی به مسائل کاربردی و اجرایی نیز توجه ویژه‌ای داشته باشد.

مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی نیز در این سمینار وجود شش رودخانه‌ی پرآب با حجم آورده‌ی ۳۰ میلیارد مترمکعب در سال را از ظرفیت‌های مهم استان خوزستان دانست و گفت: شرکت نیشکر با مصرف سالانه ۲ میلیارد مترمکعب آب در سال یکی از مصرف‌کنندگان اصلی آب رودخانه‌های دز و کارون است که توانسته برای بیش از ۲۵ هزار ایجاد اشغال کند.

دکتر عبدعلی ناصری ادامه داد: آب موردنیاز شرکت توسعه‌ی نیشکر با استفاده از ایستگاه‌های پمپاژ تأمین می‌شود و هرساله با مشکلاتی مانند افت سطح ای سی رودخانه، رسوب‌گذاری، کاهش دبی و سیلاب و... مواجه می‌شود که امیدواریم محققان حوز‌ه‌ی منابع آب بتوانند با تبادل‌نظر راهکارهای مناسبی برای برون‌رفت از این مشکلات ارائه دهند.

دکتر محمود شفاعی بجستان استاد گروه سازه‌های آبی دانشکده مهندسی آب و محیط‌زیست دانشگاه شهید چمران نیز  با بیان اینکه این سمینار در سال ۱۳۶۹ با هدف ارتقای علم مهندسی رودخانه پایه‌گذاری شد، گفت: درنخستین سال‌های برگزاری سمینار هم‌زمان با توسعه‌ی روزافزون کشور پیش‌بینی می‌شد که تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها افزایش یابد.

وی گفت: به‌عنوان یکی از اعضای کارگروه سیل که سال 1398 تشکیل شد اعلام می‌کنم که همچنان تعدی‌های بسیاری از سوی سازمان‌های دولتی به حریم و بستر رودخانه انجام می‌شود.

شفاعی بجستان ادامه داد: وقوع سیل در استان‌های لرستان، خوزستان و سیستان و بلوچستان به دلیل تغییر کاربری در دشت‌های سیلابی توسط سازمان‌های دولتی رخ‌داده است که از چشم وزارت نیرو دورمانده بود.

وی در پایان ‌بر ضرورت توجه وزارت کشور و وزارت نیرو برای تدوین ضوابط بازدارنده و جلوگیری از تجاوزهای گسترده به حریم رودخانه‌ها تاکید کرد.

گفتنی است دوازدهمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه با همکاری دانشگاه شهید چمران اهواز و سازمان آب و برق خوزستان چهارم تا ششم بهمن‌ماه برگزار می‌شود.