چکیده: پدیده ی سبک شعری نوظهور بدیعیه ها عبارت از سروده های بلندی در بحر و وزن عروضی بسیط، با رویّ میمی مکسور، ساختار آراسته به آرایه های رنگارنگ بدیع و درون مایه ی ستایش نبوی (ص) در دوره ای به نام انحطاط ادبیات عربی اعم از شعر و نثر پا به عرصه ی شعر نهاده، که از این میان می توان هنرنمایی یکی از دو بدیعیه ی حضرت امام جلال الدین سیوطی (ره) به نام «نظم البدیع فی مدح خیر شفیع» را برشمرد. جستار پیش رو در پی ترجمه و شرح زبان فارسی یکی از شاهکارهای ایشان یعنی سروده ی بدیعیه ی 132 بیتی نامبرده در صدد بازتاب پاسخ به این پرسش کلیدی مورد مطرح عبارت از آن که میان بیت های آن چه گنجینه های ارزشمند زیبایی های زبانی، ادبی و بلاغی نهفته است؟ از رهگذر آن با تمرکز بر اهداف: درجه ی نخست ستایش نبوی (ص) و عرض کمال احترام، ادب و ارادت نسبت به ایشان (ص)، دوم بدیعیه شناسی هر چه بیش تر، سوم حفظ و عنایت میراثی ارزشمند و مدفون میان هزاران هزاران جلد کتاب های ارزشمند دیگر و چهارم مهجوریت زدایی درخور شان والای آن و پنجم غبارروبی این میراث ارزشمند به فراموشی سپرده شده میان صفحه های تاریخ، با ماهیّت کاملا نظری و شیوه ی کتابخانه ای و رویکردی تحلیلی ـ تاریخی بوده و در نتیجه یافته هایی از قبیل: نخست برخورداری بدیعیه ی نامبرده از شیوایی و رسایی، انسجام لفظی و روشنی معنایی جلوه گر روح و حسن ذوق لطیف شاعرانه و فرهنگ نامگی علمی، ادبی و فرهنگی بسیار پر بار سراینده ی اندیشمند ما؛ دوم رکورد 149 عدد آرایه های معانی، بیان و لفظی و معنایی بدیع؛ سوم پر رنگ ترین آرایه ی لفظی بدیع گوناگون جناس؛ چهارم علاوه بر آرایه های لفظی و معنایی بدیع تبلور آرایه های معانی مساوات، ایجاز و اطناب، و بیانی تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه؛ پنجم علاوه بر یک یا دو آرایه ی کلیدی هر بیت آن، آرایه های اضافه ی توریه، مراعات نظیر، طباق و تشبیه؛ ششم تکراری از قبیل جناس مرکب و تشبیه؛ هفتم یکسان از قبیل دو آرایه ی لفظی بدیع انسجام و سهولت؛ هشتم مشابه از قبیل تکریر و تردید؛ نهم متضاد از قبیل دو آرایه ی لفظی بدیع مقطوع و موصول؛ دهم نوین و نامرئی و بی وجود خارجی دیگر بدیعیه ها معنایی بدیع احتباک؛ یازدهم اضافه ترین آرایه توریه، استعاره و طباق؛ دوازدهم پر تکرار ترین جناس مرکب؛ سیزدهم بیش ترین سهم آرایه ها از آنِ آرایه های مفرد و نامتنوع؛ و سرانجام چهاردهم گوناگون ترین، آرایه ی لفظی بدیع جناس است.

مدیح دینی با شروع دعوت اسلامی پیشرفت گسترده ‏ای کرد، و سهم قابل توجهی را در ادبیات عربی و تاریخ پژوهش‏ های ادبی بعد از فتوحات اسلامی به خود اختصاص داد. از این رو مدیح دینی از اغراض شعری کهن است که شعرای عرب زبـــان بـــه آن اهمیت دادند، و بـــواسطه‏ ی آن عشق و محبت خــود را بــــه رسول اکرم (ص) و اهل بیتش (ع) ابراز نمودند، و این خود در جهت خدمت به اسلام و آگاه سازی مسلمانان است. مدح اهل بیت (ع)  نوعی از شعر دینی است که در مورد شخصیت بزرگ و کریم آنان می‏باشد. مـــا در این پایان نامه سعی می‏ کنیم بــــه مهم ترین و بارزترین مضامین سیمای اهل بیت (ع)  در شعر مدیح دینی شاعران معروف و مشهور عصر مملوکی بپردازیم. لذا ما در این پایان نامه زوایای مختلف موضوعات مدیح را در شعر این شاعران معروف و مشهور این دوره دسته بندی نموده‏ ایم، و سپس بــــه بارزترین و اساسی ‏ترین سیمای مدیح دینی در شعر آنـــان اشاره نمودیم.مهم ‏ترین و اساسی ‏ترین چیزی که این پژوهش بــــه آن دست یافته، این است که شاعران بــــه روشنی تصویری واضح و آشکار از شخصیت بـــزرگ و کریم ائمه ‏ی اطهار (ع)  برای مـــا ترسیم نمودند؛ از ایـــن رو شاعران بــــه فضائل، و خصلت‏ های بلند مرتبه، و روش و کردار نیک و خوش اهل بیت (ع)  در زندگی نیز اشاره داشته‏ اند. لازم بــه ذکـر است کــه شاعران نیز در اشعار خــود بــه تمجید و تحسین جـایگــاه بلند مــرتبه‏ و بزرگ رسول اکرم (ص) و اهل بیت (ع)  در میان پیامبران و دیگر مخلوقات جهان پرداختند، و این در حالی است که شاعران نیز بـــا توسل بــــه اهل بیت (ع) برای رهایی خود از عذاب دوزخ، امید بـــه شفاعت آنان دارند. و در فصل پایانی این پایان نامه بــــه مهم ‏ترین مضامین رثای اهل بیت (ع)  بــــه شکل عام و رثای امام حسین (ع) بــــه شکل خاص در شعر عصر مملوکی پرداختیم. و این پژوهش در جهت بیان نمودن مهم‏ ترین و بارزترین مضامین رثای حسینی در شعر شاعران معروف و مشهور عصر مملوکی بــــه رشته تحریر درآمده است. و لذا مــا در این قسمت از پایان نامه زوایای مختلف موضوعات رثـــا را در شعر این شاعران دسته بندی نموده‎‏ایم و سپس بـــه بارزترین و اساسی‏ ترین مضامین رثای حسینی  در شعر آنان اشاره نمودیم.

النظره العکسیه تعنی الاتجاهات والآراء والافکار الّتی تخالف ما انطبعت علیه آراء اغلبیه الناس وتعتبر اتجاهات معاکسه للفکر المالوف. وهذه المیزه، سلبیه کانت ام ایجابیه ـ قد ظهرت وتبلورت فی اراء ابی العلاء المعری شاعر الزّهد والفلسفه والحکمه فی دیوانه «اللزومیات» و«سقط الزّند» و«رساله الغفران». فابوالعلاء کان یعانی من آهات جسدیه وتالمات روحیه وقد ظهر ذلک جلیاً فی افکاره ونقده للمجتمع البشری والناس والدّیانات وکانت علیها مسحه من السّخریه والنقد اللاذع.
المحاوله فی هذا البحث هی تبیین النظره العکسیه فی اشعار ابی العلاء المعری الّتی ظهرت بکثیر فی اشعاره النقدیه حول الحیاه، والممات والزّواج والاکل والتّعایش وتربیه النساء والبنات ونقد الادیان والمتدینین والمتشرعین ریاءاً وکذلک التّحریض علی العزله والابتعاد عن مخالطه الناس.
قسّمنا الرّساله حسب محتوی البحث إلی ثلاثه فصول ونتائج وملخص باللغه الفارسیه وقد وصلنا إلی نتائج هامه منها ان ابالعلاء المعری کان ناقداً جریئاً لما یراه من إعوجاج فی معاملات الناس وتغییر القیم التّشریعیه واالتّجبر الدّینی من قبل السّلطات الدّینیه وکان یُشید بالتّسامح الدّینی وترک اذی الحیوانات والابتعاد والامتعاض عن التّکاثر والتّناسل.
 

 قصیده کشف الغمه فی مدح سید الامه، از شاهکارهای شعر عربی است که توسط شاعر نامی معاصر محمود سامی البارودی سروده شده است. این قصیده در واقع تاریخ منظومی از زندگانی پیامبر (ص) و دوره صدر اسلام است.شاعر در این قصیده بسیار زیبا به مدح و ستایش پیامبر اکرم (ص)، بیان وقایع و رخدادهای شب میلاد پیامبر (ص) و معجزات ایشان، دوران جوانی، بعثت، معراج، کرامات و فضایل آن حضرت، جنگ‏ها و غزوات و معرفی صحابه پیامبر (ص) و فضایل آنان، می‏پردازد و سرانجام با مناجات و توبه و طلب شفاعت از آن حضرت و سلام و صلوات بر ایشان آن را خاتمه می‏بخشد .این قصیده در 447 بیت در بحر بسیط و در وزن (مُستَفعِلُن فاعِلُن مُستَفعِلُن فَعِلُن / مُستَفعِلُن فَعِلُن مُستَفعِلُن فَعِلُن) سروده شده است .در پژوهش حاضر که ترجمه و شرح این قصیده مبارکه است به شرح مفردات و ترجمه روان ابیات پرداخته شد و سپس به شرح و بیان اشارات و تلمیحات تاریخی و معرفی شخصیت ‏های دینی و تاریخی، اقتباسات قرآنی، تضمین و بررسی نکات دیگر، ادبی و نکات دستوری اقدام گردید.

 ادبیات عصر اندلس از سال 92 هجری /710 میلادی آغاز و تا سال 897 هجری/1492 میلادی ادامه پیدا کرد. ادبیات عصر اندلس در و اقع دوره ادبیات عرب در غرب می‏باشد که مشرقان این دوره را دوره نوآوری ادبیات عرب در مغرب زمین می‏دانند، آنها با الهام از طبیعت و آزادی بیانی که داشتند توانستند تارخی ادبیات ارزشمندی را برای ادبیات عرب تدوین نمایند. شاعران این دوره در مدح خلفاء به هنگام فتوحات دستی توانا داشتند؛ اما مسائل سیاسی آن زمان سبب شد تا برخی از خلفاء با شاعران و درباریان دشمنی کنند و آنها را زندانی یا به قتل برسانند. از میان این اشخاص می‏توان به «المعتمد بن عبّاد» اشاره کرد که در زندان قصائد ارزشمندی را به رشته تحریر درآورد. در این پایان‏نامه سعی شده است تا تعدادی از قصیده‏های اُسریات «المعتمد بن عبّاد» را ترجمه و شرح کرده و تا حد امکان نکات بلاغی آن ذکر شود.

 عزمت علی دراسهدیوان محمودالوراق لانعکاس الجانب الدینی والاخلاقی فی شعره معتمدهعلی المنهج الوصفی التحلیلی ،وقدجاءت هذه الدراسهفی مقدّمهوثلاثهفصول وخاتمه:تناولت المقدّمهاهمیّهالموضوع والدواعی التی ادّت الی البحث فیه وتناول الفصل الاول الحیاهالعامّهفی العصرالعبّاسی ومن ثمّ حیاهالشاعرواغراضه الشعریّه،امّافی الفصل الثانی تحدّثناعن الشعرالدینی الذی تمثّل ذلک فی شعرالزهدوالتناص الدینی وامّاالفصل الثالث تناول الاخلاق لغهواصطلاحاًکماتطرق الی البحث عن الفضائل والرذائل الاخلاقیّهفی شعرمحمودالوراق.والخاتمهالتی تعتبرالفصل الخطاب لکل بحث وعرضنافیهااهمّ النتائج التی توصّلنا الیهامن خلال البحث والدراسه؛
تبیّن انّ محمودالوراق شاعرملتزم فقیه عارف باحکام الدین ومعانیه إذتطرّق الی جلّ المعــانی الدینیـهفی مقطــوعــــات مخصّصه مجزّاهمتاثّراًبمفاهیم الاسلام والمعانی القرآنیّه.کمادعی الی التحلّـی بکثیرٍمن القیــم الاخلاقیهکالصبـر،القناعــه
الصـدق،المشوره،الکرم،والعفو....ونبذالرذائل الاخلاقیه،کالکذب،الحرص،البخل،الریاء الحسد...کماتمیّزت اشعاره بالبساطهوالسهولهلتناسبهالموضوع الموعظهوالإرشاد.

لقد تعددت الصراعات الادبیه فی العصر الحدیث بشکل کبیر للغایه، بحیث اصبح کلُ موضوع مثارَ جدلٍ و نقاش بین النقّاد و الکتّاب المعاصرین. وإن اهم و اقدم هذه المواضیع التی نشبت حولها المعارک الادبیه، هو موضوع "القدیم و الجدید" فی الادب العربی. لقد إختلف الادباء فی العصر الحدیث حول تحدید مفهوم هذین المصطلحین، و و کان لکل ادیب و ناقد رای خاص، حولَ هذا الموضوع، و إن کثره المذاهب و التوجهات الادبیه قد ساهمت فی تغییر الافکار و الآراء الادبیه التی کان یعتنقها زعماء الادب و ارکانه، و إن اعلام الادب العربی الحدیث قد اعطوا تعاریف و مفاهیم خاصه حول قضیه القدیم و الجدید و لم یکونوا علی وفاق حول هذا الموضوع الهام؛ فقد کان البعض منهم ذا توجه غربی فی تعامله مع القضایا الادبیه بما فیها قضیه القدیم و الجدید، فی حین کان البعض الآخر ینظر من خلال الرویه المتاثره بالتراث العربی القدیم و المحافظ، و قد کان بعض آراء هولاء الاعلام فی کلا الجبهتین مفرطه و متجاوزه الحدود للغایه. کما إنه کان بجانب هذا الإفراط فی الرویه بعض الروی المعتدله و الوسطیه التی تزن کل شیء بما یلیق.

منظور از تصویرهای کاریکاتوری آن دسته از ایماژهای طنز زبانی و تصویری که شاعر با بهره گیری از توان زبانی و هنری خود در چارچوب دهی و مرز بندی این تصاویر، ساختار کلّی آنها را ترسیم کرده است. شاعر در ترسیم ایماژهای طنز شعری خود از عناصر طنزآمیزی مانند رنگ، ابعاد (زاویه های متفاوت نگاه طنزآمیز شاعر در تصویرگرایی)، و کارکتر، بهره جسته است. در این پژوهش ما به دنبال نمایان ساختن این تصاویر و برشماری و واکاوی مکانیسم ها و روش های طنزآفرین در آنها هستیم، که شایسته است اشاره ای گذرا به بخش های این پژوهش داشته باشیم.بخش اول : که خود به سه مبحث تقسیم می شود: 1- ادبیات طنز، خواستگاه و پیشرفت آن.2- مفهوم ظنز و کاریکاتور و پیوند آنها با یکدیگر و وجوه اشتراک و اختلاف این دو سبک و دیگر سبکهای طنزآمیز.3- علل و عوامل پرداختن به طنز و انگیزۀ طنزپردازان از بکارگیری آن در آثار و نوشته های خود.
بخش دوم: که به دو مبحث تقسیم می شود:1- احمد مطر؛سرگذشت و توانمندی های ادبی و عوامل فکری و ادبی تاثیرگذار در گرایش شعری وی.2-عناصر بوجود آورندۀ تصویرهای کاریکاتوری: الف.رنگ، ب. ابعاد، ج.کارکتر.
بخش سوم: که به دومبحث تقسیم می شود:1- مکانیزم های بیانی طنزآفرین در ایماژهای کاریکاتوری احمد مطر.2- ناجی العلی و احمد مطر: در این مبحث پژوهنده خواهان آشکار ساختن وجوه اشتراک بین تصاویر طنز شنیداری احمد مطر و تصاویر طنز دیداری ناجی العلی (دوست صمیمی و همکار احمد مطر و کاریکاتوریست مشهور فلسطینی که بدست عوامل ناشناخته ای در لندن ترور می شود) و همچنین عوامل تاثیرگذار و تاثیرپذیر بین این دو کاریکاتوریست می باشد.
 

 آن روز که پیامبر اکرم در خم¬سرای ولایت، نوای آسمانی «بَلِّـغْ» را در گوش زمینیان زمزمه کرد، و گلبانگ «اشْهَدُ انَّ علیًّا وَلیُّ اللهِ» را طنین‌انداز نمود، حسان بن ثابت انصاری دانه‌های درّ گونه¬ی غدیر را به نظم کشید و ولایت حضرت امیر را لبیک گفت. از آن پس شاعران حقیقت¬جو و حقیقت¬گوی بسیاری از هر کیش و آیینی با الهام از خطابه¬ی جاوید غدیر، در باب حقانیّت ولایت زبان به تغنّی گشودند و چکامه‌هایی به نام غدیریه سرودند؛ از جمله برخی از سرایندگان عصر اول عباسی چون سیدحمیری، عبدی کوفی، ابوتمام، دعبل خزایی و ... .
نوشتار پیش¬رو با چشم¬داشت به مطالعات جدید سبک¬شناختی و با عنایت به رویکردهای نقد، بلاغت و زبان¬شناختی، به روش تحلیلی ـ توصیفی، به بررسی ویژگی¬های سبکی غدیریه‌های عصر اول عباسی در دو سطح «ترکیبی ـ نحوی» و «ادبی» پرداخته است تا خواننده به چگونگی تبلیغ امر ولایت توسط شاعران این عصر و اسلوب بیانی آنان رهنمون گردد. پس از ژرف¬نگری و تجزیه¬ی دقیق ابیات غدیریه¬ها، در سطح ترکیبی روشن گردید که غدیریه¬سرایان متناسب با مقام سخن و به منظور اثرگذاری بر مخاطب و نیز بیدار ساختن وجدان‌های خفته در بستر غفلت از شیوه‌های متنوع و متعدد بیانی (خبر، انشاء و شرط) بهره برده‌اند. در سطح ادبی برای تثبیت رویداد پرشور غدیر در ذهن خواننده، و ترسیم شخصیت والای مولای پارسایان از تصویرپردازی به دو گونه¬ی حقیقی و بلاغی بهره¬گیری شده است. در زمینه¬ی بدیع دو صنعت تضاد (طباق) و مقابله، از بارزترین ویژگی‌های ملحوظ در غدیریه‌ها بوده است؛ غدیریه¬سرایان با استخدام این صنایع، غالباً در صدد نشان دادن تضاد و حدّ فاصل میان مکتب اولیای الهی، و مکتب دشمنان (بنی¬امیه و بنی¬عباس) بوده¬اند.

 هذا بحث یتناول الاسلوب الادبی لکتاب (عیناک قدری)للکاتبه غادهالسمان باعتباره باکوره اعمال ادیبه حظیت اعمالها واثارها بشهره واسعه وانتشارعریض قل نظیره مما یفرض علی الباحثین والدارسین اهتماما بالغا ومتزایدا بنتاجاتهاوکتاباتها.ومن اهم الوسائل والسبل لهذا الغرض هو الرجوع والعوده لبدایات ومشوار ای کاتب اذ فیه مفاتیح ورموز کثیره تساعد علی حل شفره نجاحه واعماله.ولقد تناولنا فی هذا البحث الاسلوب الادبی للکاتبهفی اولی ابداعاتها0(عیناک قدری)متمثلا بعناصر الادب(العاطفه ،والخیال فالمعنی والاسلوب)الی جانب المدرسه التی ینتمی الیها والرمزیهواسالیب السرد التی صیغ بها.
الکلمات الدلیلیه:عیناک قدری،غادهالسمان،الاسلوب الادبی.

باوجود فراز ونشیب هایی که ادب در طی مسیرش به خود دید همچنان اینه تصویر نما وحامل پیام عصر خویش است؛ وشعر داستانی که نوعی از انواع آن است خارج از این امر نیست. این پایان نامه تلاش کرد تا اوضاع عصر معاصر بعد از ورود فرانسویان را بررسی کند تا به تبیین تاثیر و دگرگونی حاصل از این رویداد که به مدد روزنامه ها ومجلات ونشریات وهیئت ها و... صورت پذیرفت، بپردازد. در باب هاییکه به شعر و داستان و شعر داستانی اختصاص یافت تاثیر وعملکرد این جریان در کنار توضیح وشرح عناصر انواع ادبی خواه شعر و خواه داستان مورد بحث وبررسی قرار گرفت ودرباب چهارم آخرین باب پایان نامه که به شعر داستانی می پردازد تطبیق این عناصر در داستان «الیتیم فی العید» از معروف الرصافی صورت گرفت . این پایان نامه داستان کوتاه را به عنوان نمونه انتخاب کرد و برآن متمرکز یافت گردید تا به این سوالات پاسخ دهد که آیا شاعران توانستند مشکلات مردم را با شعر داستانی منعکس کنند؟ و عناصر تاثیر گذار این نوع شعر کدامند؟ وموضوع داستان های خود را از کدام منبع الهام گرفتند؟
دراین پایان نامه برای رسیدن به اهداف ونتایجی روش توصیفی تحلیلی به کار گرفته شد؛ نتایجی از قبیل: ادبیات عرب به ویژه عصر معاصر زاییده تاثیر امت هاست. ادبیات عرب ادب داستانی را از غرب به ارمغان نیاورد بلکه برعکس؛ اما در عصر معاصر از لحاظ فنی وتحت تاثیر ادبیات داستانی غرب، آن را تکامل بخشید؛ که شعر داستانی نیز اینگونه بود .
شعر داستانی ایجاد گردید تا پیام اجتماعی وانسانی خود را که مخاطب آن استعمار است، ندا دهد. این پایان نامه عناصر شعر داستانی را موضوع خود قرار داد تا روند تکامل فنی آنها را با یکدیگر در این نوع ادبی بررسی کند، با این هدف که تاثیر تکامل فنی آنها را در موفقیت شعر داستانی برای رساندن پیام اجتماعی وانسانی خود به جهان وبه خصوص استعمار، روشن سازد.
 

مدایح نبوی بخش عظیمی از میراث ادبیات و شعر عربی را تشکیل می¬دهد و از گذشته تاکنون قصاید فراوانی در این زمینه سروده شده است و شاعران بسیاری با اغراض گوناگون به مدح پیامبر اکرم و بیان ویژگی¬ها و شخصیت برجستۀ ایشان در اشعارشان پرداخته¬اند. به دلیل شخصیت بی¬بدیل پیامبر اکرم این اشعار از ابتدا اهمیت ویژه¬ای یافته و در مجموعه¬های بسیاری گردآوری شده است. از جملۀ این مجموعه¬ها کتاب المجموعه النبهانیه فی المدایح النبویه است که گردآورندۀ آن، اشعار شاعران مختلف را در زمینۀ مدح رسول اکرم در این مجموعه گردآوری نموده است. ما نیز به دلیل اهمیت این اشعار در پایان¬نامۀ حاضر به ترجمه و شرح بخشی از اشعار این مجموعه پرداخته¬ایم. روش‌ عرضۀ‌ شرح‌ و ترجمۀ‌ ابیات‌ در این پایان¬نامه بدین¬گونه‌ ‌می¬باشد‌ که در هر بیت ابتدا معنی‌ مفردات‌ را با استفاده‌ از فرهنگ‌های‌ معتبر عربی به فارسی و عربی به عربیآوردیم.سپس ترجمۀ بیت‌ را با دقت‌ کافی‌ در امانت‌بیان‌ نمودیم. در پایان نکات بلاغی و احیانا صرفی- نحوی شرح داده شد.

 

ابوالاسود دولی، از چهره های معروف شیعی است، نام وی ظالم بن عمرو بن سفیان بن جندل است، که بیشتر معروف به کنیه ی خود ابو الاسود دولی است. ایشان واضع علم نحو،  و نقطه گذار حروف قرآنی است. پس عجیب نیست که شعر ابوالاسود در اوج فصاحت و بلاغت و زیبایی باشد. چرا که او با آیات وحی مانوس بود و بدون شک این فصاحت و بلاغت رابطه تنگاتنگی با تسلط ایشان بر آیات قرآنی دارد. شعر این شاعر بزرگوار فصیح و عاری از هر گونه عیوب ساختاری است. بنابراین استفاده از این شعر در کتب لغت و نحو به عنوان شاهد مثال مناسب است. نگارنده این پایان نامه با استفاده از کتب معتبر لغت نامه ها به شرح و ترجمه دیوان این شخصیت ادبی و شیعی پرداخته است. این پایان نامه متشکل از دو بخش است که بخش اول عبارت از دیوان ابوالاسود دولی و بخش دوم را به ضمیمه ی دیوان اختصاص دادم. ابتدا مفردات را ترجمه، و سپس تک تک  ابیات را ترجمه نمودم آنگاه نکاتی که در بعضی از ابیات از جمله،  اشاره به آیه یا حدیث یا ضرب المثلی یا نکته بلاغی باشد را نیز شرح داده ام.